Voor het geval het nog niet bekend is: nieuwsberichten over de dood van de Afro-Amerikaan George Floyd door bruut politieoptreden zijn nep. En, Bill Gates is een bloedeigen kind van de duivel. Trouwens, als men vanwege de coronapandemie een mondmasker draagt, heeft men een reële kans te stikken. En nu het grote geheim: de Koreaanse leider Kim Jong-un is geen vijand van Amerika; hij is een agent van de CIA.
Wie nu denkt dat de redactie van deze krant totaal het spoor bijster is geraakt en klinkklare onzin uitkraamt, moet wel bedenken dat miljoenen Amerikanen (en wellicht ook veel Europeanen) deze berichten voor waar aannemen. Samenzweringstheorieën doen het goed.
Facebook haalde vorige week 790 groepen offline die gelinkt waren aan QAnon omdat die beweging in de VS die extreemrechtse complotgedachten verspreidt. Daarnaast verwijderde het bedrijf 1500 advertenties van QAnon en kregen 10.000 accounts op Instagram restricties opgelegd. Een maand eerder verwijderde Twitter bij een vergelijkbare actie 7000 accounts die dezelfde geur verspreidden. Deskundigen zijn er echter van overtuigd dat de bedrijven daarmee nauwelijks het topje van de ijsberg hebben weggesmolten. QAnon is enorm populair, niet het minst bij conservatieve christenen.
De beweging QAnon is ontstaan in oktober 2017 toen gebruiker Q zich op internetforum 4Chan meldde met de waarschuwing dat het „stilte voor de storm” was. Dat bericht was de eerste aanzet tot het uitdragen van een samenzweringstheorie die de Britse omroep BBC als volgt samenvatte: „In de kern is QAnon een complottheorie die zegt dat president Trump een geheime oorlog voert tegen satanisten en pedofielen die een vooraanstaande plaats hebben in de politiek, het bedrijfsleven en de media. Zij zouden zelfs kinderen daadwerkelijk offeren en hun bloed opdrinken. Volgens veel aanhangers van QAnon zal deze strijd leiden tot een eindafrekening, waarbij prominente politici (vooral van de Democraten) zullen worden gearresteerd en geëxecuteerd. Hillary Clinton en Barack Obama zullen de eersten zijn die worden opgepakt en terechtgesteld.”
Dat is weliswaar de kern, maar er zijn daarvan talloze varianten en afwijkingen van dit verhaal. Feitelijk is QAnon een overkoepelende naam voor een complex van samenzweringstheorieën die onderling soms zelfs lijnrecht tegenover elkaar staan. Ze hebben met elkaar gemeen dat ze zich keren tegen het corrupte, onbetrouwbare staatsapparaat waar Trump op zeker moment tegen zal optreden. De Democraten zullen door hem ontmaskerd worden als de grote verleiders.
Afzender anoniem
Welke persoon of groep er achter deze beweging zit, is onduidelijk. Het eerste bericht had als afzender: Clearance Q Patriot. Deze is gerelateerd aan het label binnen het Amerikaanse overheidsapparaat voor ambtenaren die kennis hebben van topgeheimen. Dat voedt de gedachte dat de initiator een hoge militaire ambtenaar is die goed weet wat er binnen het „verrotte staatsapparaat” (vaak aangeduid als: Deep State) speelt. Maar niemand weet wie het precies is. Q is anoniem. Vandaar: QAnon.
Sinds het eerste bericht heeft afzender Q meer dan 5000 cryptische berichten – Q drops genoemd – verspreid. Aanhangers van QAnon noemen deze berichten ook wel „paneermeel.” Het zijn boodschappen waarvan alleen de echte ingewijden de bedoeling begrijpen, voor outsiders zijn ze vaak (niet altijd) onbegrijpelijk.
Een kleine bloemlezing geeft inzicht in de ‘waarheden’ die binnen de QAnon-beweging worden verkondigd. Zo wordt beweerd dat Moeder Theresa, de rooms-katholieke non die zich bekommerde om de allerarmsten in India, in werkelijkheid betrokken was bij het misbruik en het offeren van kinderen. De Amerikaanse viroloog dr. Anthony Fauci zou een buitenechtelijke zoon van haar zijn. Hij zit achter de COVID-19 epidemie die duidelijk bedoeld is de Amerikaanse economie kapot te maken en de verkiezingen te frustreren.
Nog een voorbeeld: dit voorjaar werd het bericht verspreid dat het veldhospitaal van de christelijke hulporganisatie Samaritan’s Purse in het Central Park van New York feitelijk een dekmantel was om kinderoffers te kunnen brengen. Een woordvoerder van de organisatie verklaarde tegenover de internetkrant Politico dat dit „totale onzin” was. Vergelijkbare mythes verspreidt QAnon over de aanslagen van 11 september, over UFO’s en over het 5G-netwerk.
De hoop van de QAnon-aanhangers is dat Trump een einde maakt aan de „Molochdienst” van de Democraten. Eigenlijk had volgens hen al eerder een groep hoge Amerikaanse militairen tegen de kwaadaardige volksverleiders willen optreden. Zij bereidden in 2015 een staatsgreep voor, maar zagen daarvan af omdat ze plotseling Donald Trump in het vizier kregen. Met hem zochten zij contact en vroegen hem beschikbaar te zijn voor het presidentschap, zodat hij het moeras in Washington kon droogleggen.
Waardering
President Trump zei recent nauwelijks iets te weten van de beweging van QAnon. Toen hij er tijdens een persconferentie naar werd gevraagd, zei hij: „Ik heb gehoord dat dit mensen zijn die van ons land houden. Verder weet ik er eigenlijk niets van. Behalve dat ze mij aardig vinden. Dat waardeer ik natuurlijk.”
Feit is echter wel dat de president diverse keren tweets van QAnon heeft doorgestuurd via zijn eigen Twitteraccount. Ook zijn bij vrijwel elke campagnebijeenkomst van Trump groepen Republikeinen aanwezig met shirts en vlaggen waarop het Q-symbool staat.
Maar Trump staat niet alleen. Bij de primaries voor de komende Congresverkiezingen, in november gelijk met die voor een nieuwe president, doet een aantal Republikeinse kandidaten mee die publiek verklaren QAnon-aanhanger te zijn.
Jo Rae Perkins won in Oregon de voorverkiezingen en sprak in haar overwinningsspeech de QAnon-eed uit: „Where we go one, we go all.” In een district in Georgia is Marjorie Taylor Greene de grote favoriet om te winnen. Zij zegt bijvoorbeeld, in navolging van de QAnon-beweging, zeer sterk te betwijfelen dat op 11/9 met een vliegtuig een aanslag is gepleegd op het Pentagon. Michael Flynn, de voormalige veiligheidsadviseur van Trump, verbaasde recent velen met de verspreiding van een video waarop hij de QAnon-eed aflegt.
Ongemak
Binnen de Republikeinse Partij bestaat wel het nodige ongemak met deze tendens. Senator Ben Sasse zei: „Echte leiders noemen een samenzweringstheorie een samenzweringstheorie.” Adam Kinzinger, Republikeins lid van het Huis van Afgevaardigden, maakte recent een video om het gevaar van de QAnon-beweging uit te leggen. Het partijbureau in Oregon liet na de overwinning van Joe Rae Perkins een verklaring uitgaan die bepaald niet van enthousiasme overliep. „Gegeven het feit dat ze de nominatie heeft gewonnen, zullen we haar steunen.”
Het is opvallend dat de QAnon-beweging het laatste halfjaar in Amerika steeds meer media-aandacht krijgt. Onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology noemen de invloed van de QAnon-beweging gevaarlijk. „Het beeld dat de burger heeft van de maatschappelijke werkelijkheid kan onherstelbaar vertroebeld raken.”
De FBI gaat nog een stap verder. In een rapport merkte zij vorig jaar het gedachtegoed van QAnon aan als een potentiële terreurdreiging. „QAnon is niet rechtstreeks betrokken bij het geweld, maar verheerlijkt het wel. En af en toe zullen zowel groepen als individuele extremisten daardoor aangezet worden om criminele of gewelddadige handelingen te plegen.”
