Is het in alle Europese landen verboden geweest om kerkdiensten te houden?

Nee. Om dichtbij te beginnen: in Nederland is het voor kerken in de afgelopen maanden formeel mogelijk gebleven om kerkdiensten met maximaal dertig aanwezigen te beleggen. In meerdere andere landen lag dat aantal lager; zo mochten in Polen maar vijf en in Finland tien mensen in een kerkgebouw aanwezig zijn. Onder meer België, Frankrijk, Ierland, Italië en Spanje kozen wel voor een algeheel verbod op publieke erediensten.

Welke mogelijkheden hadden kerken tijdens de lockdown?

Dat verschilt per land. In een groot deel van Europa was het mogelijk dat een voorganger, al dan niet samen met enkele anderen, samenkwam in een verder lege kerk, om zo een dienst te beleggen die online uitgezonden werd. Er zijn gevallen bekend waarin ook dat niet meer kon. Zo hebben gemeenten van de Strict Baptists in Engeland diensten moeten beleggen waarin zelfs de predikant vanuit huis voorging via een onlineverbinding.

Een kerkelijke bijeenkomst vanwege een begrafenis kon –vaak in een gezelschap dat beperkt werd tot tussen de tien en dertig personen– vrijwel altijd doorgaan. In Ierland, waar erediensten nog altijd verboden zijn, kunnen daarnaast ook de bediening van de doop en een kerkelijk huwelijk bij uitzondering worden voltrokken. Ook kunnen mensen daar, net als in België, in kerken terecht voor persoonlijk gebed.

In Noord-Ierland zijn sinds zondag ”drive-in-diensten” mogelijk. Bij een baptistenkerk in Dunseverick stonden niet minder dan honderd auto’s opgesteld.

Accepteerden de kerken de overheidsmaatregelen zonder meer?

In veel gevallen bleken kerken bereid mee te denken over de vormgeving van kerkdiensten binnen de overheidsrichtlijnen. De Deense staatskerk stelde bijvoorbeeld, net als veel Nederlandse kerken, protocollen op voor diensten die ”coronaproof” zijn.

Al rijst in steeds meer gevallen de vraag wat redelijk en billijk is. Die vraag wordt niet alleen gesteld binnen kerkelijke besturen of politieke partijen. Ook vanuit de samenleving wordt bij tijden een kritische stem gehoord. Zo is in België een groep rooms-katholieke jongeren vorige week naar de Raad van State gestapt om het verbod op godsdienstige bijeenkomsten te laten schorsen. Eerder deze maand werd door jongeren al een filmpje gepubliceerd –in drie talen– waarin opgeroepen werd op het hervatten van de publieke misvieringen in België.

In Frankrijk besloot de Raad van State op 18 mei dat het verbod op erediensten onwettig was. Daarom tikte de Raad de Franse regering op de vingers. Inmiddels kunnen in Frankrijk weer erediensten gehouden worden.

Maar het kan ook anders. Portugese rooms-katholieke bisschoppen gelastten al missen af voordat de regering de noodtoestand afkondigde. Toen de regering besloot om vanaf begin mei missen toe te staan, waren de bisschoppen zeer terughoudend. Zij waren bang dat het versoepelen van de maatregelen in Portugal zou leiden tot een hoger aantal coronabesmettingen.

Pakken de verschillende Europese landen de versoepeling van de maatregelen voor kerken op een soortgelijke manier aan?

Bepaalde elementen komen bij iedere versoepeling terug. Zo gelden overal strikte hygiënemaatregelen, die in sommige protocollen worden getypeerd met woorden als „drastisch.” Het desinfecteren van handen en het dragen van een mondkapje is in meerdere landen verplicht.

Ook moeten kerkgangers onderling afstand houden. In Noorwegen 1 meter, in Nederland en verschillende Duitse deelstaten 1,5 meter en in Zweden zelfs 2 meter. Ouderen en mensen die onder een risicogroep vallen, wordt met klem geadviseerd thuis te blijven. Dat geldt eveneens voor mensen met verkoudheidsklachten of andere griepachtige verschijnselen.

Er zijn ook maatregelen die wat minder algemeen voorkomen. Zo mag een kerkdienst in Beieren maximaal een uur duren.

De reikwijdte van de maatregelen verschilt ook. Zo gelden in Frankrijk verschillende beperkende maatregelen voor kerkdiensten niet voor kinderen onder de elf jaar.

Hoe is het maximale aantal aanwezigen vastgelegd?

De meeste landen kiezen voor een vast maximumaantal. In Nederland bedraagt dat eerst dertig. In Finland wordt het maximale aantal aanwezigen per 1 juni verhoogd van tien naar vijftig. Denemarken, Polen en de Duitse deelstaten Mecklenburg-Voorpommeren en Sleeswijk-Holstein laten het aantal aanwezigen in de kerk afhangen van de grootte van het gebouw.

Maatwerk voor kerkdienst in Denemarken

In Nederland wordt voor kerkdiensten per 1 juni de maatstaf gehanteerd dat er maximaal dertig mensen aanwezig mogen zijn. Per 1 juli wordt dat aantal verhoogd tot honderd. Iedereen telt mee; ook ambtsdragers en kinderen.

In veel Europese landen gelden vergelijkbare regels. Zo is het in Noorwegen mogelijk om met maximaal vijftig personen een dienst te beleggen.

Maar het kan ook anders. Denemarken kiest voor maatwerk. In elk kerkgebouw geldt dat er voor iedere aanwezige persoon vier vierkante meter ruimte beschikbaar moet zijn. Verschillende Duitse deelstaten hanteren een soortgelijk criterium; in Mecklenburg-Voorpommeren moet een kerkganger tien vierkante meter tot zijn beschikking hebben, in Sleeswijk-Holstein vijftien. In Polen moet vijftien vierkante meter per persoon beschikbaar zijn.

In Spanje is het aantal aanwezigen afhankelijk van het aantal zitplaatsen in de kerk; in de eerste fase van de versoepeling mag een derde daarvan worden gebruikt. Later wordt dat percentage verhoogd.