„Rusland is niet alleen Poetin”
In gesprek blijven met Moskou. Daarvoor pleit minister Stef Blok (Buitenlandse Zaken) in de Ruslandbrief die hij zondagavond uitgaf. Het is een strategie die ook drie Ruslandkenners voorstaan. Maar: „kwaad en misdaad kun je niet onbenoemd laten.”
Toenmalig minister Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken wist het in 2013 precies. En Timmermans, tegenwoordig Eurocommissaris, kon het weten. Hij werkte dertig jaar geleden op de Nederlandse ambassade in Moskou, spreekt Russisch en legde aan de vooravond van het bezoek van president Vladimir Poetin aan Nederland uit hoe je moet omgaan met Russen. „Hoffelijk in vorm, hard op de inhoud. Daar hebben Russen respect voor.”
Voor het einde van dit jaar moest de Ruslandbrief aan de Tweede Kamer af zijn. In de brief staat beschreven hoe Nederland de relatie met Rusland moet vormgeven, terwijl de landen een uiterst kille verhouding hebben. Die vindt zijn oorsprong uitgerekend in 2013, het jaar van Timmermans’ woorden. Het was het vriendschapsjaar Rusland-Nederland, maar daarin ging van alles mis. Van mensenrechten tot het oppakken van de tweede man op de Russische ambassade. Daarna volgden de Russische annexatie van de Krim, de oorlog in Oost-Oekraïne, MH17 en Syrië.
Sindsdien worstelt Nederland met de omgang met Rusland. Want naast de onenigheden lopen er economische belangen, zoals het afnemen van Russisch gas. Hoe rijm je die twee met elkaar, wordt het koopman of dominee en voor welke aanpak kies je in de Ruslandstrategie? Die van Timmermans?
Rechts-populistisch
In antwoord op deze vragen sprak het Reformatorisch Dagblad in Moskou met it’er Vasili Sjabat, die zes jaar heeft gewoond in Nederland, en Jerke Verschoor, directeur van Nuffic Neso Russia. Zijn Moskouse kantoor werkt aan samenwerking tussen universiteiten en hogescholen in beide landen. Via een Skypeverbinding is er contact met Pjotr Oskolkov, politiek wetenschapper aan het Instituut van Europa aan de Russische Academie van Wetenschappen en docent aan het MGIMO, de Moskouse Universiteit voor Buitenlandse Betrekkingen. Hij verdiepte zich voor een proefschrift in de Nederlandse rechts-populistische partijen en volgt dagelijks het Nederlandse nieuws.
In alle drie de antwoorden klinkt een gemeenschappelijke deler door: maak onderscheid tussen aan de ene kant de politiek met het Kremlin en Poetin, en aan de andere kant de Russische samenleving. Laat MH17 en al die andere problemen geen barrière zijn voor contact met de Russische bevolking, stelt Sjabat (45), een uitgesproken liberale opposant van de regering. Zoek de samenwerking op wat betreft cultuur, onderwijs en handel. „Rusland is niet alleen Poetin.”
De aanpak van Timmermans treft geen doel, denkt Sjabat. Je kunt wel mensenrechten aankaarten, maar het zal geen resultaat hebben. Poetin gaat zijn gedrag niet wijzigen vanwege een mening van een Nederlandse minister. Beter is, raadt Sjabat aan: ”agree to disagree”, waarbij je vaststelt dat er verschillen in opvatting zijn, maar wel met elkaar blijft praten.
Oskolkov (25) noemt Timmermans’ houding wel de juiste. Al gaat hij ook mee in Sjabats woorden. „Accepteer dat er verschillen zijn. En áls je Rusland bekritiseert, kom met een oplossing voor het probleem.”
De pijnpunten moeten wel degelijk worden besproken, vinden de drie. „Kwaad en misdaad kun je niet onbenoemd laten”, zegt Sjabat, die er niet aan twijfelt dat Rusland schuld heeft aan MH17. Als je als Nederland ergens voor staat, moet je dat uitdragen, stelt Verschoor (41). Oskolkov: „Je kunt het niet onbesproken laten. Maar ga niet schelden en elkaar beschuldigen. Kom tot een constructieve dialoog. Want wat momenteel ontbreekt, is wederzijds respect.”
Hoe gaat Verschoor om met kwesties als MH17 met zijn Russische onderwijscontacten? „Er kan altijd gezegd worden dat de relatie Rusland-Nederland politiek gezien niet op zijn allerbest is. Dat leggen we vervolgens terzijde en gaan door waar wij mee bezig zijn.”
Bindmiddel
Met zijn organisatie vormt Verschoor een belangrijk bindmiddel met de Russische samenleving. Je kunt Verschoor een halve ambassadeur noemen. Hij reist door Rusland om onderwijsinstellingen te bezoeken en staat op beurzen waar hij contact heeft met studenten en hun ouders. Afgelopen studiejaar volgden 900 Russen een bachelor- of masterstudie in Nederland. Omgekeerd kiezen Nederlandse studenten ervoor in de Russische collegebanken te zitten.
Maar Verschoors kantoor staat onder druk. Nuffic, de organisatie die is opgezet voor de internationalisering van het onderwijs, moet bezuinigen. De klappen dreigen te vallen bij de kantoren in het buitenland. Het is niet uitgesloten dat de Moskouse vestiging sluit.
Verschoor houdt zich erover op de vlakte, maar geeft wel aan dat onderwijs een belangrijke rol kan spelen in de relatie tussen Nederland en Rusland. „De politiek van Nederland richting Rusland is druk. Wij zitten aan de dialoogkant. Het gesprek moeten we behouden. Het is een vorm van soft power.”
Het is een prachtige vorm van publieke diplomatie, valt Sjabat Verschoor bij. Sjabat is verbonden aan het alumninetwerk dat premier Mark Rutte tijdens zijn bezoek aan de Russische hoofdstad in 2011 officieel opende. Ook het voortbestaan van het netwerk, dat door Nuffic Neso Russia wordt onderhouden, is onzeker.
De banden openhouden en begrip kweken, benadrukt Verschoor. „Daarvoor is geen strategie nodig. De contacten zijn er al. Het gaat erom dat je mensen bij elkaar brengt. Rusland is een buurland. Het verdwijnt niet. We zullen het ermee moeten doen. Dat doen we al eeuwenlang.”