Daarvoor waarschuwden wetenschappers woensdag in een commentaar in het wetenschappelijk vakblad Nature. „We hebben aanwijzingen dat meer dan de helft hiervan op weg is naar een omslagpunt”, zegt onderzoeksleider Tim Lenton van de universiteit van Exeter. „Mogelijk zijn we sommige omslagpunten al voorbij.”

Om welke ”tipping points” gaat het?

Het zeeijs op de Noordpool, de ijskap op Groenland, bossen rond de poolcirkel, de permafrost, de circulatie van zeewater in de Atlantische Oceaan, de regenwouden, tropische koralen, de West-Antarctische ijskap en delen van Oost-Antarctica.

Wat gebeurt hier dan mee?

De zeeijsbedekking in het Noordpoolgebied krimpt, de ijskap op Groenland smelt weg. Hoeveel er verdwenen moet zijn om de thermohaliene circulatie van zeewater in de Atlantische Oceaan te vertragen, is onderwerp van discussie.

Wetenschappers debateren ook over de West-Antarctische ijskap en de ijsbedekking in delen van Oost-Antarctica. Hoeveel van het ijs verdwenen moet zijn, voordat de ijskappen definitief instorten, is nog niet vastgesteld.

Het instorten van de ijskappen op Groenland, West-Antarctica en delen van Oost-Antarctica zal de zeespiegel in delen van de wereld op termijn met 10 meter laten stijgen. Veel eilanden en kustgebieden zullen onbewoonbaar worden, waardoor de stroom klimaatvluchtelingen zal aanzwellen. Volgens de wetenschappers verlopen de veranderingen in de poolgebieden momenteel veel sneller dan verwacht.

Boreale bossen en het regenwoud in het Amazonegebied krimpen door grootschalige (illegale) houtkap. Uit onderzoek blijkt dat het Amazonregenwoud onomkeerbaar zal veranderen in een kale grasvlakte als 20 tot 40 procent van het woud is verdwenen; momenteel is al 17 procent van de oerwouden gekapt.

De permafrost ontdooit, en de koralen verbleken en sterven. Naar verwachting zal door een combinatie van verzuring van het oceaanwater en 2 graden Celsius temperatuurstijging 99 procent van de koralen verdwijnen.

Is dat alles?

Nee, bij lange na niet. Het grote probleem is dat klimaatverandering na het bereiken van een omslagpunt onbeheersbaar kan worden, vreest Johan Rockström van het Potsdam Institute for Climate Impact Research. „We hebben het risico van onomkeerbare veranderingen onderschat.”

Het verdwijnen van arealen regenwoud en andere bossen en het ontdooien van de permafrost kan na het bereiken van een omslagpunt zorgen voor extra veel broeikasgassen in de atmosfeer. Daardoor zou de klimaatverandering ineens veel sneller kunnen verlopen. De wetenschappers spreken van een „domino-effect” dat een ernstige bedreiging voor de mensheid kan betekenen. Ze waarschuwen in Nature voor het scenario van een „hot house”, een onleefbaar hete planeet.

Welke maatregelen stellen de wetenschappers voor?

Een beperking van de CO2-uitstoot. Die kan de opwarming vertragen, zodat de omslagpunten later worden bereikt. Dat geeft laaggelegen gebieden meer tijd om zich voor te bereiden op zeespiegelstijging.

Dat zal mijn tijd wel duren.

Nou, dat valt te bezien. De wereld is nu gemiddeld nog maar 1,1 graad Celsius warmer geworden sinds het pre-industriële tijdperk. En nu komen al zorgwekkende zaken aan het licht. Het is niet te verwachten dat de wereld voor 2050 afscheid kan nemen van de fossiele brandstoffen. In 2040 zal de aarde 1,5 graden opgewarmd zijn. De ”tipping points” zullen sneller worden bereikt dan eerder werd ingeschat.

We hebben toch het klimaatakkoord van Parijs?

Jawel, maar met de huidige afspraken blijft de wereldwijde opwarming niet onder de 2 graden. Sterker, het Amerikaanse weerbureau WMO kwam dinsdag met de jaarlijkse Greenhouse Gas Bulletin 2019 ”The State of the Climate”. Daaruit bleek dat de CO2-concentratie in de atmosfeer vorig jaar is gestegen van 405,5 parts per million (ppm) in 2017 naar 407,8 ppm.

De aarde zal in 2100 met minstens 3 graden en mogelijk zelfs 5 graden zijn opgewarmd als de wereld op de huidige voet doorgaat.

De gevolgen liegen er niet om: extreem weer zal vaker voorkomen, de zeespiegel zal flink stijgen, en droogte en gebrek aan zoet water zullen nijpend worden.

Lenton: „De dreiging van snelle, onomkeerbare veranderingen neemt toe. Het is daarom niet verantwoord om langer lijdelijk toe te zien. Een economische kosten-batenanalyse zal ons niet verder helpen. We moeten het klimaatprobleem aanpakken, koste wat het kost.”

Ook de Britse klimaatwetenschapper Emily Shuckburgh van Cambridge University vindt het noodzakelijk om de CO2-uitstoot aan te pakken. „Als we een klimaatramp willen vermijden, moeten we onze emissies drastisch verminderen. Om te beginnen: vandaag al.”