„Bijna elk Republikeins Congreslid begint ongemakkelijk te schuifelen op zijn stoel als zijn mening wordt gevraagd over de Oekraïense kwestie”, zegt Brendan Buck. Als voormalig adviseur van Paul Ryan, de Republikein die tot eind vorig jaar voorzitter was van het Huis van Afgevaardigden, kent Buck bijna alle Congresleden.

Hij is er zeker van dat er bij Trumps partijgenoten veel kritiek leeft. „Geen enkele Republikein steunt de Democraten in hun streven naar afzetting van Trump. Maar tegelijk is waar dat lang niet alle Republikeinen zeggen dat de president brandschoon is.” Er leeft veel twijfel over zijn aanpak, zegt Buck. Toch houdt iedereen zijn mond. „Ja, dat klopt. Mensen zijn bang. Trump is de baas van de partij, en hij is niet gemakkelijk. Bedenk dat een zebra de kudde ook niet verlaat omdat hij weet dat hij dan wordt opgevreten door een leeuw of luipaard. Maar onthoud: formeel staan de Republikeinse politici achter Trump, feitelijk hebben ze veel vragen en grote aarzelingen.”

Mensen die echt hun mond opendoen hebben volgens Buck wel lef. „Ze weten dat Trump dan als een vulkaan vuur gaat spuwen. Zelfs als je slechts een informatieve vraag stelt, staat hij al op scherp. En wanneer je echt kritisch bent, schiet hij de ene gifpijl na de andere op je af.”

Pompeuze ezel

De Republikeinse senator Mitt Romney weet daar inmiddels van mee te praten. Toen eind vorige week bekend werd dat Trump niet alleen Oekraïne maar ook China had gevraagd onderzoek te doen naar het zakelijk handelen van Joe Biden en zijn zoon, twitterde Romney: „De brutale en ongeëvenaarde oproep van de president aan China en Oekraïne om Joe Biden te onderzoeken is verkeerd en verschrikkelijk.”

Op zaterdag sloeg Trump op Twitter terug. Hij noemde Romney „een pompeuze ezel die me vanaf het begin heeft tegengewerkt.” Later herinnerde de president er via Twitter aan dat Romney nog geprobeerd had minister van Buitenlandse Zaken bij hem te worden, en ook dat de senator om de steun van Trump gesoebat zou hebben bij de laatstgehouden Congresverkiezingen. De berichten met deze felle presidentiële reacties werden verstuurd met de hashtag ImpeachRomney.

Deze uitbarsting van toorn en verwijten was volgens Buck niet alleen bedoeld om Romney in diskrediet te brengen, maar ook om andere Republikeinen ervan te weerhouden kritisch te zijn. „Vooral Congresleden die met een nipte meerderheid hun zetel hebben verworven, voelen zich geremd om kritisch over Trump te zijn, want zij kunnen bij een volgende verkiezing zijn steun weleens nodig hebben om te worden herkozen. Trump weet dat en buit dat uit.”

Totaal ongepast

Romney hoeft niet bang te zijn dat hij zijn zetel verliest. Hij heeft in de staat Utah een stabiele achterban. Anders ligt het voor Susan Collins, de Republikeinse senator voor de staat Maine. Haar positie is wankel. Bij de volgende Senaatsverkiezing zou haar zetel weleens ingepikt kunnen worden door de Democraten. Desondanks zei ze zaterdag in de lokale krant Bangor Daily News dat Trumps verzoek aan China om onderzoek te doen naar Biden „totaal ongepast” is. Ook de senator voor de staat Nebraska, Ben Sasse, liet zich in die geest uit. Eerder had de Republikein Chuck Grassley, een van de langstzittende leden van de Senaat, verklaard dat de klokkenluider vrijuit moet kunnen spreken en volledige bescherming verdient.

Er zijn dus zeker senatoren die openlijk kritisch zijn – in totaal vier. Dat is niet voldoende om een afzettingsprocedure in de Senaat kans van slagen te geven. Daarvoor is een tweederdemeerderheid nodig. Concreet betekent dit dat zo’n twintig Republikeinen in de Senaat met de Democraten moeten meestemmen om Trump te dwingen het Witte Huis te verlaten. Zover is het dus nog lang niet. Buck wijst er bovendien op dat geen van de vier senatoren zegt de impeachmentprocedure te steunen. „Ze hebben alleen kritische vragen.”

De meerderheid houdt haar mond. Dat irriteert voormalig Republikeinse senator Jeff Flake, een uitgesproken opponent van Trump. Tegelijk snapt Flake het ook wel. In een uitzending van CNN zei hij: „Er leeft bij veel politici de angst dat wanneer de president deze zaak wint, hij wraak zal nemen op degenen die hem niet volgden.” Volgens de voormalige senator steunt bijna geen enkele politicus Trump van harte. „Maar iedereen weet dat de partij in de greep van Trump zit. Ze is aan zijn grillen overgeleverd. Hoewel Republikeinse senatoren op gedempte toon met elkaar de constitutionele en morele aspecten bespreken, heeft dat geen invloed op hun politiek handelen. Dat wordt uitsluitend ingegeven door politiek-strategische motieven.” Volgens Flake is de collectieve strategie: zwijgen, schouder ophalen, lastige vragen ontwijken. „Dat is slap.”

Toch noemt zowel Buck als Flake één „positief punt.” Buck: „Bijna geen enkele senator gedraagt zich als een papegaai. Niemand praat de president na als hij beweert dat er niks aan de hand is. Maar ook dat is berekening. Want als straks blijkt dat hij wel zijn boekje te buiten is gegaan, dan wil je als senator ook niet nagedragen krijgen dat je zijn misstappen hebt verdedigd.”

Feiten op tafel

Binnen het Huis van Afgevaardigden ligt het eigenlijk niet anders. Republikeinen zijn ook daar voorzichtig. Slechts enkelen laten dat publiekelijk horen, zoals de afgevaardigden Adam Kinzinger uit Illinois en Fred Upton uit de staat Michigan. Laatstgenoemde zei tegen een club zakenlieden uit Detroit dat het goed is als de feiten op tafel komen. Mark Amodei, afgevaardigde uit Nevada, verklaarde voor de radio „met belangstelling” het onderzoek van de Democraten te volgen. Dat laatste was overigens al genoeg voor een scherpe reactie van Trump, die daarin werd bijgevallen door enkele rechtse media. Conservatieve commentatoren zetten Amodei neer als een verrader: „Ook gij, Brutus?”

De Republikein Carlos Curbelo uit Florida, voormalig lid van het Huis van Afgevaardigden, weet dat er onder zijn oud-collega’s meer zijn die grote vragen hebben bij het optreden van Trump. Alleen laten die zich nauwelijks horen. Curbelo: „Ook hier speelt mee dat men met kritiek op Trump de eigen herverkiezing niet in gevaar wil brengen. Waarom zouden ze zich ook uitspreken of actie ondernemen? Bovendien, de Democraten hebben de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden. Voor een impeachmentbesluit hebben zij de steun van kritische Republikeinen dus niet nodig. Daarom houden zij zich op de vlakte.”

Curbelo vindt dit verwerpelijk. Bovendien waarschuwt hij dat dit stilzwijgen zijn oud-collega’s weleens kan opbreken. „Op het grondvlak groeit de onvrede.” Zeker in de zogenoemde swingstates, waar een verkiezingsuitslag alle kanten op kan gaan, kan dit volgens hem gevaarlijk zijn. „Kiezers die op de wip zitten, kunnen bij komende verkiezingen weleens overgaan naar de Democraten omdat ze de grillen van Trump zat zijn.”

Achterban

Afgaande op de cijfers van opinieonderzoeken is de steun voor Trump bij zijn achterban nog tamelijk stabiel en solide. Blijkens een recent opinieonderzoek van The Washington Post steunt 48 procent van de Amerikanen de afzetting en verzet 46 procent zich ertegen. Onder de Republikeinen echter ondersteunt 11 procent de beschuldiging van machtsmisbruik; 86 procent doet dat niet.

Toch zegt die niet alles, weet Republikeins senator Joni Ernst uit Iowa. Tijdens een bijeenkomst vorige week in Templeton (Iowa) confronteerden enkele kiezers haar met hun kritiek op haar stilzwijgen over het gedrag van Trump. „Waar ligt de grens?” vroeg Amy Haskins aan senator Ernst. „Wanneer gaan jullie zeggen: Mr. President, het is genoeg. Ik steun u niet meer.”

„Het voelt alsof we constant de lijn hebben verlegd”, zegt Tom Rath uit New Hampshire, vooraanstaand Republikein en voormalig adviseur van George W. Bush. „We zeggen keer op keer tegen de president: „Ga deze grens niet over.” Als hij dat heeft gedaan zeggen we: „Oké, je bent er overheen gegaan. Dit is nu de grens. Overschrijd die nu niet.” En dan doet hij dat toch weer. Langzamerhand zijn we op een punt waarop ons geduld opraakt. En, eerlijk gezegd: voor veel de kiezers, ook onder de Republikeinen, is dat punt al lang gepasseerd.”

Baptistenvoorganger: Burgeroorlog dreigt

Dr. Robert Jeffress, baptistenpredikant uit Dallas, weet het zeker: evangelicals in Amerika zullen het absoluut niet pikken als Trump wordt afgezet. „Dan dreigt een burgeroorlog.”

Jeffress behoort tot de kring van evangelicale leiders die regelmatig contact hebben met president Trump. Hij ziet het starten van een afzettingsprocedure door de Democraten als een “offer aan Moloch”. De voorganger van een megakerk in Dallas beschouwt de hele actie „als vijandschap tegen onze nationale redder.”

In een toespraak vorige week in Tennessee zei Jeffress: „Ik dank God dat we in Trump een president hebben die begrijpt dat linkse politici Amerika proberen te vernietigen.” En: „Ik geloof dat wanneer toekomstige historici straks terugkijken, zij met verbazing zullen zeggen dat het een seculiere miljardair en vastgoedmakelaar uit New York City de president was die het meest prolife en pro-Israël was en die de grootste verdediger van de godsdienstvrijheid was. Dat staat voor mij vast.”

De baptistenpredikant staat niet alleen. Nog steeds vormen de evangelicals het trouwste deel van Trumps achterban, vooral de blanke. Zij zien de predikant als de grote hervormer die conservatieve waarden herstelt. De acties van de Democraten tegen Trump interpreteren deze evangelicals als vijandschap tegen oude waarden. Daarmee zouden de Democrate Nancy Pelosi en haar partijgenoten willen afrekenen.

Ook Franklin Graham, zoon van de bekende evangelist Billy Graham, is van mening dat de Democraten verkeerd bezig zijn. Tijdens zijn evangelisatiecampagne ”Decision America”” roept hij er bij herhaling toe op om Trump te steunen en vermaant hij Democraten af te zien van hun „boosaardige plannen om Trump af te zetten.” Graham vindt het zeer terecht dat er onderzoek wordt gedaan naar het zakelijk handelen van Joe Biden en zijn zoon Hunter. Hij wijst er daarbij ook op dat laatstgenoemde in het verleden verslaafd was aan cocaïne. „Zulke mensen zijn instabiel. Daar moet je goed naar kijken.”

Net als Jeffress denkt Graham dat een besluit tot afzetting van Trump veel beroering kan geven. Burgerlijk verzet is een mogelijke vorm, maar het kan volgens hem ook leiden tot een geestelijke of morele opwekking. „Soms is het nodig dat mensen schrikken, willen ze tot inkeer komen. Dan zullen ze gaan zien welke grote gaven Trump heeft.” Tijdens een toespraak vrijdagavond in Florida haalde president Trump deze voorspelling met genoegen aan.

De rechtse commentator Doug Giles is er zeker van dat Trump grote gaven heeft. Hij ziet de Amerikaanse president als een verlosser die veel overeenkomsten vertoont met de grote Verlosser uit het Nieuwe Testament. Giles houdt nog wel overeind dat Jezus Christus God is en Trump een sterfelijk mens. Maar veelzeggend is de titel van zijn recentste boek (in vertaling) ”Zou Jezus op Trump hebben gestemd? Ja”.

De historicus John Fea, overtuigd evangelical, beziet deze uitgesproken steun voor Trump als een gevaarlijke ontwikkeling. „Wat als straks blijkt dat Trump werkelijk fout zat? Dan schaadt dat niet alleen de evangelicale leiders, maar het gehele christelijk geloof. Veel christelijke jongeren hebben nu al genoeg van de hechte vriendschap tussen Trump en evangelicale voorgangers. Deze jongeren zijn conservatief, maar begrijpen niet dat wandaden van de president worden goedgepraat. Straks verliezen ze niet alleen het vertrouwen in hun leiders, maar raken ze hun binding aan de Bijbel en het geloof helemaal kwijt. Ik wil geen steun aan een president die de wet overtreedt, ook al bevordert hij belangrijke christelijke waarden. Dat kan niet. Ik verwacht een profetische wijsheid en voorzichtigheid van onze voorgangers.”