In 1966 maakte Erlo Stegen melding van een opwekking onder het Zoeloevolk en stichtte er de multiraciale leefgemeenschap Kwa Sizabantu. Stegen (1935), in Zuid-Afrika geboren als nazaat van Duitse immigranten, had twaalf jaar tentevangelisatie onder Zoeloes verricht, echter zonder succes. In 1966 kwam Stegen in Mapumulo en ging hij voor in gebed.

Toen daalde, zo beschrijft hij, de ”Geest van God” neer op de Zoeloevrouw Magasa. Zij ontving tongentaal en werd Stegens Zoeloeprofetes, die hij sindsdien zou raadplegen. Hij bracht haar regelmatig in trance waardoor Stegen rechtstreeks tot God kon naderen en boodschappen van Hem ontving.

Opwekking

Stegen zag de trances als de doorbraak naar de opwekking. In het begin van de opwekking kwamen ervaringen van warmte of vuur, genezingen, dromen en visioenen als een lawine opzetten. Stegen meende dat deze ervaring van vuur de laatste uitstorting van de Heilige Geest was voor de wederkomst van Christus en via hem over de hele wereld zou gaan.

Stegen noemde de plaats van zijn bijeenkomsten Kwa Sizabantu, wat betekent: plaats waar mensen geholpen worden. Hij beschreef in boeken, die in verschillende talen vertaald werden, hoe elke dag honderden heidenen naar Mapumulo trokken en daar onder bijzondere omstandigheden tot bekering kwamen, met name in de periode 1966 tot 1976. Kwa Sizabantu groeide uit tot een multiraciale gemeenschap onder het gezag van blanken, aangevuld met een aantal prominente Zoeloes.

Pilon

Een van de aanhangers van Kwa Sizabantu was de Nederlander Albert Pilon (1953). Hij raakte onder de indruk van de verhalen over de beweging en werd zelfs leider van Kwa Sizabantu Nederland. Hij werd met open armen en vol liefde ontvangen in Zuid-Afrika. ”Love bombing” noemt men dat, vertelt hij, letterlijk gebombardeerd worden met liefde, een ander woord voor paaien. „Maar zodra er kritische stemmen worden geuit, is het gedaan met deze ‘liefde’. Wie de beweging en de leider afvalt, maakt zich schuldig aan laster, satanisch verzet en opstand tegen God.”

Pilon begon te twijfelen aan Kwa Sizabantu toen hij de documenten van de opwekkingsverhalen van de begintijd kritisch begon te toetsen. Veel klopte niet: gebeurtenissen waren verzonnen, de aantallen bekeerlingen waren overdreven. Maar wat erger was: Pilon ontdekte dat Stegen zich liet leiden door elementen uit de Zoeloereligie. Hij maakte gebruik van trances van Zoeloevrouwen waardoor hij directe boodschappen van God kreeg.

Pilon beschrijft in zijn deze week verschenen boek ”Is dit werkelijk een opwekking? Een missiologisch onderzoek naar de opwekking onder de Zoeloes” (ISBN 879 94 6169 836 0) uitvoerig de Afrikaanse achtergrond van deze Kwa Sizabantu-beweging, zoals die tot uiting komt in de zogenaamde Afrikaanse Onafhankelijke Gemeenten. Het zijn kerken die bijna allemaal de woorden Zion en Apostolic in hun naam hebben en die een verbinding van christendom en Afrikaanse cultuur nastreven. „Hun oprichters ontvingen visioenen en dromen en ontwikkelden zich tot dynamische predikers en profeet-genezers. De opwekking van Kwa Sizabantu getuigt van syncretisme, een kwalijke vermenging van christelijk geloof met inheemse Zoeloereligie.”

Pilon was niet de enige criticus. Begin 2000 kwam er een communiqué uit van een comité van Concerned Christians. Zij hadden Kwa Sizabantu vrijwillig of gedwongen verlaten en uitten hun bezorgdheid over het autoritaire gedrag van de leiding waardoor veel ex-leden getraumatiseerd waren. In datzelfde jaar verklaarde een commissie van de Zuid-Afrikaanse Evangeliese Alliansie dat Kwa Sizabantu op een sekte was gaan lijken, omdat ze zichzelf als een exclusieve weg tot God zag.

Middelpunt van deze kritiek was het optreden van Stegen, de grote leider van Kwa Sizabantu. Stegen ontkende systematisch feiten over aanklachten en machtsmisbruik. Pilon: „Stegen beschouwt zichzelf als Gods onfeilbare representant die boven elke kritiek verheven staat. Hij meent, zoals vele andere sekteleiders, vertegenwoordiger van Gods eigen beweging te zijn. Het is nog erger: sekteleiders zoals hij voeren heerschappij over God en gebruiken Hem als een stempel van goedkeuring op alles wat de organisatie is en bedenkt. Iemand die bedankt of eruit gezet wordt, kan Gods straf en de eeuwige verdoemenis verwachten.”

Zuiverheid

Kwa Sizabantu is een beweging die de nadruk legt op zuiverheid van levensstijl. Dat houdt in de praktijk in dat leden alle mogelijke zonden moeten biechten bij hun zielzorger, vooral op het gebied van reinheid van het seksuele leven. Dat leidt tot rigoureuze praktijken van gearrangeerde huwelijken door leiders van Kwa Sizabantu waarbij de verloofden elkaar pas tijdens de huwelijksdag mogen aanraken. Lijfstraffen van kinderen behoorden regelmatig tot de praktijken, soms zo ernstig dat ze de pers haalden.

Met zijn preken tegen de zonde legt Stegen volgens Pilon de mensen steeds opnieuw schuldgevoelens op. Zij komen in een eindeloze kringloop van zonde belijden terecht. „De mens wordt zo de initiatiefnemer tot zijn eigen verlossing. God is een strenge straffer van fouten en vergeving is afhankelijk van de goedkeuring van de zielzorger. Veel mensen hebben geen zekerheid over genade of vergeving. Genade hangt af van de mate waaraan zij aan de voorwaarden voldoen. Wie niet heilig genoeg leeft, kan de genade weer verliezen.”

Stegen veronachtzaamt volgens Pilon volledig de rechtvaardiging door het geloof in Christus. „Door de wettische prediking ontstaat er angst voor overtreding en straf. Aangemoedigd door de prediking streven de volgelingen naar zondeloze perfectie. Door uitzonderlijke regels proberen zij het leven steeds veiliger en netter onder strenge zelfcontrole te krijgen. De combinatie van wetticisme en perfectionisme maakt het geloofsleven tot bikkelhard beton. De God van Kwa Sizabantu is een keiharde zelfgemaakte God.”

Pilon laat in zijn boek zien hoe Kwa Sizabantu alle kenmerken van een sekte vertoont. Leden wordt verboden om negatieve berichten over hun gemeenschap te lezen en kritiek te uiten. Met als resultaat dat ze geestelijk afgestompt worden en dat ze niet meer weten wat waarheid en wat leugen is. Het is ook erg moeilijk om zich te ontworstelen aan de gemeenschap. Het trieste resultaat: gebroken levens, echtscheidingen, geestelijk en lichamelijk misbruik, wantoestanden enzovoorts.

Nog steeds leider

Stegen is volgens Pilon nog steeds de onbetwistbare leider, maar heeft op dit moment geen capabele opvolger, vanwege een uittocht van medewerkers van het eerste uur. Velen van zijn ”inner circle” hebben hem verlaten. Sinds de publicatie van het document ”Report concerning Kwa Sizabantu Mission” in 2000 is er bij Kwa Sizabantu niets veranderd. De beweging bestaat nog steeds en duizenden bezoeken jaarlijks het hoofdkantoor. De beweging is economisch actief met projecten in de landbouw en de nijverheid en de omzet bedraagt miljoenen.

Ook in Nederland maakte Erlo Stegen furore – in de jaren negentig trad hij op tijdens bijeenkomsten, onder meer in Urk. In Middelstum is het landelijk hoofdkwartier gevestigd. Verder worden er bijeenkomsten belegd in Well en Waddinxveen.

Men vraagt zich na dit relaas af: hoe kunnen zelfstandig denkenden zich zo kritiekloos door een beweging of leider laten inpalmen?

Pilon: „De meeste mensen komen in een dergelijke situatie terecht na een periode van tegenslagen en nood in hun privéleven. Ze vinden in deze beweging antwoorden en ze worden met alle warmte en liefde ontvangen. Dat gebeurt ook bij Kwa Sizabantu. Je krijgt een eigen kamer bij Stegen in huis en je ontvangt het beste voedsel. Ze nemen je mee naar de mooiste plaatsen in de omgeving. Het is allemaal geweldig en je vergeet ineens al je problemen. Je hoort ook de gezangen en liederen die je kent vanuit je eigen achtergrond. Maar op de duur kom je erachter dat er achter dezelfde woorden een geheel andere invulling zit.”

Waar ligt dan de omslag?

„Je hoort steeds dat je jezelf moet reinigen en heilig moet leven. De preken keren zich vooral tegen dronkenschap, overspel en drugs. Als je één preek hoort, weet je eigenlijk al de preken van vijftig andere voorgangers. Het is een bekend gegeven van sekten dat ze inspelen op het feit dat niemand honderd procent rein en heilig is. De methode bij Kwa Sizabantu is dat men mensen in de greep houdt wanneer zij alles voor zielzorgers blootleggen, waardoor ze gemanipuleerd worden. Uiteindelijk gaan ze de kant op die leiders graag willen hebben.”

Doen ze dat niet uit goede bedoelingen?

„Nee, ze willen dat mensen primair trouw blijven aan de organisatie. Er was totaal geen interesse in Bijbelstudie waar iedereen wat mag zeggen, zo bleek uit mijn ervaring. Ze willen alleen dat je de voorgangers napraat. Toen ik uit de beweging stapte, moest ik opnieuw de Bijbel leren lezen. Je wordt gehersenspoeld. Mensen zijn compleet verblind.”

Wat zal de beweging met uw boek doen? Alleen beschouwen als laster en vijandschap, of zouden de ogen van de aanhangers toch opengaan?

„Het is een kenmerk van sekteleiders dat ze elke aanval op hen beschouwen als een aanval op God Zelf. Toch is er een groep mensen in Kwa Sizabantu die zijn gaan twijfelen aan wat er allemaal in hun beweging gebeurt en het gevoel hebben dat er veel niet klopt. Er zijn echter ook genoeg sympathisanten die niet weten wat er aan de hand is. Ze zijn te goeder trouw. Stegen zal mogelijk na lezing van dit boek de dingen nog beter verbergen en in het geniep doen. Hijzelf is gedwongen om te blijven geloven in de zelfgeschapen mythe van zijn opwekking. Ik heb mijn boek uit pastorale overwegingen geschreven, om mensende ogen te openen voor wat werkelijk er gebeurt. Nooit had ik geweten dat ik mij bij een sekte had aangesloten. Er zijn helaas voorbeelden in de kerkgeschiedenis te over dat mensen in de naam van de Heere Jezus Christus meegesleept worden naar de boze.”