APELDOORN. De 28 Europese leiders hopen donderdagavond en vrijdag verder te komen in gesprekken met Turkije over het vluchtelingenvraagstuk. Intussen is het de bedoeling dat ze het ook nog onderling eens worden.
De ervaring van het afgelopen jaar leert dat elke Europese afspraak over de toestroom van vluchtelingen de zaak alleen maar moeilijker maakt.
Woensdag klaagde de Europese Commissie over het „gebrek aan politieke wil” bij de lidstaten om werk te maken van de afgesproken herverdeling van 160.000 mensen. Van hen zijn er nog slechts 937 herplaatst (van wie 98 in Nederland). „Dat tempo is duidelijk ontoereikend”, aldus de Commissie. Maandelijks zouden zeker 5600 vluchtelingen moeten worden herplaatst. In mei dienen 20.000 mensen hun plek in de EU te hebben gevonden. De Commissie is echter voor de uitvoering afhankelijk van nationale overheden.
Deze herverdeling betreft alleen nog maar de uitvoering van besluiten die al genomen zijn. Tijdens de top donderdagavond en vrijdag zullen er nieuwe afspraken worden gemaakt met Turkije. Dat land herbergt veel vluchtelingen uit het Midden-Oosten (vooral Syrië), die via mensensmokkelaars oversteken naar de Griekse eilanden. Op die manier komen ze in de EU.
Vorige week werd voorlopig overeengekomen dat Turkije illegaal overgestoken migranten terugneemt. Maar daar staat wel iets tegenover. In ruil voor elke teruggestuurde migrant, nemen de EU-lidstaten weer één Syriër vanuit een kamp in Turkije op. Dit is de zogeheten een-op-eenregeling.
Turkije was vorige week alleen tot medewerking te bewegen toen de EU een versnelling in de toetredingsgesprekken met Turkije beloofde, en een regeling voor visumvrij reizen. Volgens de Europese Commissie zou deze regeling al in juni kunnen ingaan.
Het is echter de vraag of de EU-top de plannen in afspraken kan omzetten. De afgelopen week is er immers veel kritiek gekomen. Het Europees Parlement bijvoorbeeld keurde de koppeling van het vluchtelingenakkoord met de toetreding af. In de EU leeft brede zorg over Turkije, dat onder meer de persvrijheid onder druk zet. De intensieve contacten met de EU lijken de Turkse regering daarin totaal niet te belemmeren. Vorige week nog werd een kritische krant onder controle van de autoriteiten geplaatst.
Daarnaast bestaan er twijfels of het massaal terugsturen van vluchtelingen vanuit Griekenland juridisch wel door de beugel kan. Volgens internationale regels hebben asielzoekers recht op een individuele behandeling. Het is wel de bedoeling dat in Griekenland ten minste een registratie van alle afzonderlijke personen plaatsvindt (wat iets anders is dan een asielprocedure), maar er is grote twijfel of Griekenland zelfs deze minimale administratieve handeling wel aankan. Ook deze afspraak zou dus kunnen uitlopen op een besluit dat nooit zal worden uitgevoerd.
Vicevoorzitter Timmermans van de Europese Commissie zei woensdag dat het terugsturen van vluchtelingen een „tijdelijke en buitengewone” maatregel is. Daarin klinkt door dat hij de juridische kritiek serieus neemt. Het enige alternatief zou zijn dat er meer grenshekken komen, zoals in Macedonië, met duizenden vluchtelingen ervoor.
De regeringsleiders hebben ook een brief gekregen van een netwerken van Europese kerken. Die vragen onder andere om meer reddingsoperaties op de Middellandse Zee, en om veilige routes naar Europa.
Over de afspraken met Turkije zijn de kerken negatief. „Europese landen moeten de verantwoordelijkheid voor de bescherming van vluchtelingen niet afschuiven op andere landen.”
