”Baby- en kinderverzorging & opvoeding. De beste gids voor ouders en grootouders met antwoord op al uw vragen”
Auteur: dr. Benjamin Spock
Uitgeverij: Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 2004
ISBN 90 215 4473 3
Pagina’s: 606
Prijs: € 27,50. De vijftigste editie van het handboek ”Baby- en kinderverzorging & opvoeding” van de Amerikaanse kinderarts dr. Benjamin Spock ligt in de winkel. Vanaf 1946 zijn er al verschillende generaties opgevoed met het na de Bijbel meest verkochte boek. Dr. Spock groeide uit tot een begrip. Maar is een boek van net na de oorlog nog wel van deze tijd? In een veranderende samenleving kun je niet hetzelfde product neerzetten zonder gedateerd over te komen. Of we het nu leuk vinden of niet: de verhouding tussen ouders en kinderen is niet meer wat ze vroeger was.

Het handboek van Spock is nooit een standaardproduct geweest. Bij vertalingen in maar liefst 39 talen is het boek altijd bewerkt naar de ontvangende maatschappij. Regelmatig werd het boek herzien, omdat Spock zich op verschillende momenten opnieuw heeft georiënteerd. Tot op hoge leeftijd hielp hij zelf mee om zijn nieuwere inzichten te laten doorwerken.

Ten opzichte van de veertigste druk, die ik ook tot mijn beschikking heb, springen er in de vijftigste druk een paar veranderingen uit. De bewerkers hebben zichtbaar werk gemaakt van hun opdracht. De reeks losse paragrafen is geclusterd per deelonderwerp en er zijn nieuwe onderwerpen toegevoegd, zoals computergebruik en ouderparen van gelijke sekse. Verschillende paragrafen zijn aangepast vanwege de emancipatie van de vrouw. Verder is het boek ineens ook een gids voor grootouders geworden, al is er inhoudelijk niet veel voor hen toegevoegd.

Actueel
Om een goed antwoord op de vraag te geven hoe actueel Spock nog is, is het goed om voorop te stellen dat Spocks ideeën behoorlijk revolutionair waren. Hij liep duidelijk op zijn tijd vooruit. In plaats van een afstandelijk contact met kinderen, propageert Spock lichamelijk contact en persoonlijke aandacht. Hij stelde -toen al!- dat kinderen meer zelfvertrouwen krijgen en zich gelukkiger voelen als ouders aan hun emotionele behoefte voldoen. Bij hem vind je dan ook geen strikte regels, maar hij breekt de lans voor een flexibele omgang met het kind. Elk kind vraagt zijn eigen aanpak. Spock verzekert ouders dat zij de echte deskundigen zijn op het gebied van hun kind.

Hij stimuleert ouders om ook tijd te nemen voor zichzelf; iets wat hoogst ongebruikelijk was. Ouders moeten niet te veel van zichzelf vergen. Hij steekt hen nogal eens een hart onder de riem met opmerkingen als: „Logisch dat je boos wordt” of „Ik wil u slechts geruststellen door u te verzekeren dat deze reacties ook bij de ’beste’ ouders voorkomen.” Steeds probeert hij de zaken terug te brengen tot de juiste proporties, schuldgevoelens te laten verdwijnen en zelfvertrouwen te geven.

Nieuw was ook de aandacht voor het genieten van je kind; het samen plezier hebben. En dat in een tijd waarin de economische omstandigheden zwaar waren en het leven hard was.

Compleet
Waarom werd dit boek, zo dik als de Bijbel, zo populair? Ik denk dat de kracht in het veelomvattende, het complete zit. Van mensen die Spock in hun boekenkast hebben staan, hoor ik dat het vooral het medische gedeelte is waardoor ze zijn handboek blijven lezen. Het is een van de weinige boeken waarin je altijd vindt wat je zoekt. Handig als je twijfelt over wat er met je kind aan de hand is. Het is een naslagwerk waarin je terechtkunt met allerhande vragen over de lichamelijke verzorging en allerlei kwalen.

Aanstaande moeders vinden er voorlichting over de tijd die komen gaat. Hoeveel luiertruitjes heb je nodig en hoe moet je navelbandjes gebruiken? Dit soort informatie is wel erg uitgebreid en bovendien krijg je die in je zwangerschap van allerhande kanten, maar een nieuwsgierige ouder zal het lezen. Nadrukkelijk is het niet Spocks bedoeling om een bezoek aan de huisarts of het consultatiebureau overbodig te maken. Hij stelt zelfs dat je de dokter moet roepen als je kind voor het eerst verkouden wordt. Boven 38,5 graden moet je altijd een lichamelijk onderzoek laten verrichten door de arts. Dit lijkt me wel wat overbezorgd.

Spock wil met zijn boek een algemeen inzicht geven in kinderen, hun problemen en hun behoeften. Hij besteedt ruime aandacht aan hoe je met je kind omgaat. Juist daar zijn over een halve eeuw genomen verschillende tendensen waar te nemen.

Normen en waarden
Na de autoritaire en strenge opvoeding, waarin er weinig ruimte was voor het initiatief van het kind, kwam er een tijd waarin het kind de vrije hand kreeg. Ouders moesten vooral geen regels of verboden opleggen aan hun kind. Nee, het moest zich kunnen ontplooien zoals het zelf wilde. Nadat duidelijk werd dat je hiervan egoïstische en onhanteerbare kinderen kreeg die geen rekening met anderen hielden, keerde het tij. Er mocht weer opgevoed worden. Dat zie je nu nog steeds. In hedendaagse literatuur lees je over grenzen stellen en het bijbrengen van normen en waarden. In een seculier handboek zie je zomaar een lijst met tien geboden voor de opvoeding. Dit mag allemaal weer.

Waar je tegenwoordig veel leest over hoe je opvoedt tot verantwoordelijke burgers, blijft Spock steken. Geen tips om kinderen respect of beleefdheid bij te brengen, niet hoe ze moeten leren samen te delen en eerlijk te zijn. Ouders moeten er zelf maar over nadenken wat ze belangrijk vinden om over te dragen en wat ze nastreven in de opvoeding.

Spock schrijft over het verval van waarden en normen gedurende een werkperiode van zestig jaar kinderarts zijn. „In veel opzichten zijn wij het geloof en de betekenis van het leven verloren en lijken wij ook onze eigen wereld en samenleving niet meer te begrijpen.” „Vaste normen en waarden die niet veranderen onder invloed van maatschappelijke veranderingen, zullen de beste richtlijn zijn voor de opvoeding van uw kinderen.” Kinderen hebben volgens hem zeker sturing nodig om onzekerheid te vermijden. Maar hij wordt niet concreet over de invulling van deze waarden en normen.

Het werk van Spock is niet zonder kritiek ontvangen. In de recente uitgave vind je vooraf een verantwoording naar aanleiding van de beschuldiging dat hij „alles maar goed zou vinden.” Dit bestrijdt Spock ten stelligste. „Ik heb ouders altijd geadviseerd hun kinderen te respecteren, maar van hen ook respect voor zichzelf te eisen, hun kinderen duidelijke leiding te geven en van hen medewerking en beleefdheid te eisen.”

Toch kan ik zelf ook niet altijd aan die indruk ontkomen dat hij zich wel makkelijk neerlegt bij een situatie die ongewenst is. Ik lees bijvoorbeeld dat je aan computergebruik „een strenge limiet moet stellen.” Maar, „lukt dat niet, dan hebt u het toch geprobeerd en zult u er zich bij moeten neerleggen dat u een computerwhizzkid hebt geproduceerd.” Dit gaat mij wel heel snel. Waar blijft het gesprek over de argumenten?

Ik merkte vaker dat het jammer is dat Spock geen vast normen- en waardepatroon kent zoals een christen die kan ontlenen aan de Bijbel. Het is moeilijk om je rug recht te houden als je geen richtlijnen hebt die je grondbeginselen zijn. Dan geef je, met alle respect voor het kind, naargelang de situatie zich meer of minder makkelijk plooit, maar toe.

Verwennen
Een andere tendens in de opvoedingswereld is het al dan niet tegemoetkomen aan de verlangens van baby’s. Voed je baby’s op hun vraag of omdat de klok het aangeeft? Mag je een huilende baby uit de wieg nemen als hij moet slapen?

Toen onze oudste twaalf jaar geleden geboren werd, was de lijn nog streng. Tijdens haar eerste nachten huilde ze veel en omdat ons beslist was afgeraden haar in bed te nemen, zetten we haar maar een kamer verder omdat we het verder niet wisten en ook wel wilden slapen. Het arme kind. Gelukkig was het inzicht voortgeschreden toen onze tweede dochter geboren werd; ze mocht met alle liefde en zonder schuldgevoel van onze kant, in ons bed. Dan besef je: zo hoort het eigenlijk. Na een paar nachten bleek ze geen kik meer te geven.

Zelf ben ik niet opgevoed met Spock en had ik tien jaar geleden ook nog niets van hem gelezen. Anders was ik destijds vast minder afgegaan op wat ’deskundigen’ ons voorhielden. Spocks stimuleert om je eigen intuïtie te volgen. Vaak voel je volgens hem goed aan wat de juiste reactie op gedrag van je kind is. Je mag vertrouwen op je eigen aanleg om je kind te koesteren en te verzorgen. Zo begint hij het handboek ook: „Heb vertrouwen in uzelf” en „Geniet van uw baby.” Adviezen van buiten kunnen verstorend werken. Al lees je dat alles wel in een zeer uitgebreid handboek!

Bij het bespreken van tal van onderwerpen valt zijn nuchterheid op. Je moet voor de schoolleeftijd vooral geen speciale oefeningen doen of leermaterialen kopen om het niveau van je kind op te vijzelen. Het gaat er kinderen om dat ze gewaardeerd worden om hun hele persoon, niet om hun intellect, hun uiterlijk of hun muzikale aanleg. Deze visie sluit naadloos aan bij wat tegenwoordig met andere woorden gezegd wordt: het gaat om de onvoorwaardelijke liefde.

Gezond
Veel van Spocks gedachtegoed is moeiteloos in de moderne tijd in te passen zonder zijn visie geweld aan te doen. Als het echter gaat om gezond eetgedrag, is dit geen haalbare kaart. Iemand die stelt dat je als tussendoortje eventueel een droog kaakje mag, buig je niet zomaar om richting een cultuur waarin veel gesnoept wordt.

Voeding moet volgens Spock gezond en verantwoord zijn. Snoepen is ongezond, daarom moet je er gewoon niet aan beginnen. En dan nogal kort door de bocht: „Ik geloof dat veel van het overdreven snoepen (…) door de ouders wordt veroorzaakt.” Ik onderschrijf volledig de nadruk op gezonde voeding. Graag wil ik een snoepje -let wel, geen hele zak of rol- als iets bijzonders houden waarmee mijn kinderen echt blij zijn. De praktijk is echter weerbarstig. Er wordt om ons heen zo veel in grote hoeveelheden gesnoept, dat ik niet altijd achter kan blijven. Er ik spreek meer moeders die toch af en toe toegeven om hun kind geen negatieve uitzonderingspositie te laten innemen.

Spocks adviezen laten tot je doordringen dat we niet altijd zo gezond bezig zijn. Deze raad bijvoorbeeld: u kunt de woonkamer het beste tot 17 graden verwarmen. Het is beter voor je slijmvliezen, waardoor je minder snel verkouden wordt. Spock verzekert dat het echt snel went met een extra trui aan. Ik bekijk mijn thermostaat en pak mijn vest. Want maken we het onszelf niet vaak veel te gemakkelijk terwijl dat niet eens echt goed voor ons is? Dat kennen we ook uit de tips om te lijnen. Neem de trap; de lift maakt je dik.

Inzicht
De laatste decennia is er een duidelijke verschuiving te zien in de vorm waarin de boodschap gegoten wordt. Tegenwoordig zijn boeken doorspekt met voorbeelden om de lezer tot een bepaald inzicht te brengen. Door een voorval te bespreken, wordt duidelijk wat het effect is van wat een ouder doet of zegt. Zonneklaar blijkt dan wat doeltreffende methoden zijn en wat echte missers zijn. Vaak zijn de voorbeelden tamelijk zwart-wit om het juiste inzicht te laten ontstaan. Als je zo’n boek uit hebt en het is een goed boek, zucht je: „Nu begrijp ik het,” En meestal denk je erbij: „Nu ga ik het anders doen.”

Spock maakt sporadisch gebruik van voorbeelden. Hij is van het tijdperk van de adviezen: zo kunt u de zaak het beste aanpakken. Als er meer mogelijkheden zijn, krijg je op een rijtje welke overwegingen je kunt maken om een strategie te kiezen. Adviezen geven is van een andere orde dan inzichten bieden. Dat laatste past meer bij moderne lezers, omdat adviezen makkelijk belerend overkomen. En soms ontkomt ook Spock daar niet aan.