De Losungen bieden de lezer voor elke dag een gedachten over de „eeuwige waarheden die in de Bijbel te vinden zijn. Ze geven mensen een bemoediging voor hun dagelijks leven.” Dat verklaart waarom ze zo geliefd zijn, stelt de leider van de Evangelische Broedergemeente –navolgers van Zinzendorf–, de Duitse ds. Frieder Vollprecht. Hij schreef het voorwoord voor het boek ”Die Losungen. Eine Erfolgsgeschichte durch die Jahrhunderte”. De uitgave die de geschiedenis van de Losungen weergeeft, is geschreven door prof. dr. Peter Zimmerling, hoogleraar praktische theologie aan de universiteit van Leipzig.

Het begon allemaal op 3 mei 1728. Tijdens het gebruikelijke samenzanguurtje die dag gaf voorganger Zinzendorf de aanwezige gemeenteleden in het Oost-Saksische Herrnhut een bemoedigende Bijbeltekst mee voor de volgende dag: een ”Losung”, oftewel oplossing of raad. „Niemand had toen kunnen denken dat dat het begin zou zijn van een adembenemende geschiedenis”, zegt Zimmerling. „Want nu zijn de Losungen met afstand het breedst verspreide meditatieboek voor protestanten.”

Opmars

De eerste uitgave van Losungen in boekvorm verscheen in 1731. Het boekje met voor elke dag een Bijbeltekst uit het Oude en het Nieuwe Testament was door Zinzendorf zelf samengesteld. Sindsdien is er elk jaar een uitgave van de Losungen verschenen: in 2015 volgt de 285e editie.

Tot 1737 was het een uitgave voor de gemeenteleden in Herrnhut, maar daarna begon de opmars naar andere delen van Europa: eerst vooral onder de Herrnhutters, maar al snel breder. „In 1741 verschijnt de eerste vertaling van de Losungen, in het Frans.” In 1743 volgde een Engelse uitgave en nog twee jaar later de Nederlandse. Nu verschijnen de Losungen elk jaar wereldwijd in vijftig talen, in een oplage van ruim 1,7 miljoen.

Veldkrant

De Losungen kregen na Zinzendorfs dood steeds meer een plaats onder christenen. In de 19e eeuw volgde officieel erkenning, vertelt Zimmerling. Zo stonden ze begin 19e eeuw standaard afgedrukt in de veldkrant van het Pruisische leger.

De bemoedigende woorden waren geliefd tot in de hoogste kringen. De eerste Duitse keizer, Willem I, en rijkskanselier Otto von Bismarck lazen ze bijvoorbeeld graag, laat Zimmerling zien in zijn boek.

De Losungen zijn vooral in tijden van „crisis en krijgsgevangenschap” vaak tot bemoediging geweest, concludeert Zimmerling. Zo ook in de Eerste en de Tweede Wereldoorlog (zie kader).

De internationale doorbraak kwam doordat de Losungen van grote waarde bleken te zijn voor de Bekennenden Kirche – de beweging van Duitse christenen die zich verzetten tegen Hitler en zijn regiem. Een man als ds. Dietrich Bonhoeffer –omgebracht door de nazi’s– had de Losungen altijd bij zich en putte er veel kracht uit.

Na de Tweede Wereldoorlog vervulden ze ook een belangrijke rol achter het IJzeren Gordijn. „De Losungen hebben bewezen gemeenschapstichtend te werken”, zegt Zimmerling. In het voormalige Oost-Duitsland, de DDR, verschenen de Losungen in een oplage van wel 345.000 exemplaren. Zelfs op het hoogtepunt van de tekstcensuur in de DDR bleven ze verschijnen.

Leiding

De dagteksten uit de Losungen gaven christenen individueel troost en onderwijs, maar ook voor de Evangelische Broedergemeente als geheel gaven de teksten soms op „wonderlijke” wijze leiding, stelt Zimmerling.

Zo was de Losungentekst: „Het is hun niet van node heen te gaan, geeft gij hen te eten” (Mattheüs 14:16) voor Zinzendorf in 1736 het krachtige signaal om plannen af te blazen voor vertrek uit Herrnhut en Saksen vanwege de toenemende druk van tegenstanders op hem en zijn volgelingen, aldus een citaat van een rede die hij op 28 mei 1746 in Zeist hield.

Von Bismarck

De boekjes met Losungen fungeerden niet alleen als meditatieboek om na een jaar te worden weggegooid. Zimmerling laat zien dat de uitgaven ook als dag- en notitieboek fungeerden. De Losungen uit het archief van de „vrome” Duitse kanselier Von Bismarck –hij had contacten in piëtistische kring– bewijzen dat. Hij maakte in de boekjes aantekeningen over zijn persoonlijk zielenleven, maar ook over zijn vrouw, hun kinderen en de jacht. De Losungen sloeg hij dagelijks open naast de Bijbel, de Psalmen en teksten van Maarten Luther.

Na een boeiend hoofdstuk over Bismarcks geloofsleven en zijn lezen in de Losungen schrijft Zimmerling vergelijkbare hoofdstukken over het gebruik van de boekjes door de christelijke dichter Jochen Klepper (1903-1942) –„naast Dietrich Bonhoeffer de beroemdste Losungenlezer van de 20e eeuw”– en Diettrich Bonhoeffer zelf.

Bild

De Losungen zullen nog lang blijven verschijnen, stelt Zimmerling in zijn slotbeschouwing. Juist nu de Bijbel „op de achtergrond is geraakt in het publieke leven” bieden de boekjes met Losungen een kans, omdat ze eenvoudig en toegankelijk zijn. Zimmerling spreekt over de ”Bible light”.

De toegankelijke uitgave kan helpen de Bijbel weer bij een breed publiek onder de aandacht te brengen. Het zou het mooist zijn als de dagteksten een vaste rubriek zouden vullen in de grote populaire Duitse krant zoals de Telegraaf van Duitsland, Bild, pleit Zimmerling. In kleinere Duitse kranten staan ze soms al afgedrukt.

”Die Losungen. Eine Erfolgsgeschichte durch die Jahrhunderte”, prof. dr. Peter Zimmerling; uitg. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 2014; ISBN 978-3-647-63053-3; 198 blz.; € 16,99.

Troost op het slagveld

Hoeveel betekenis de Losungen voor mensen in het dagelijks leven hadden –en hebben– illustreert Zimmerling met voorbeelden die hij tegenkwam.

Zo citeert hij een brief van een sindsdien vermiste Duitse militair die op 24 december 1942 bij het Russische Stalingrad tegen de Russen vecht. „Het is kerstavond. Eigenlijk ben ik te ellendig om deze brief te kunnen schrijven (50 gram brood en 20 gram vlees kregen we als eten). We zijn aan het verhongeren. De strijd wordt heftiger en binnenkort kan geen vliegtuig ons nog iets brengen en kunnen er geen post en zwaargewonden meer mee terug. Ik heb in mijn leven nog niet zo’n trieste kerstavond meegemaakt. Het enige wat me nog overeind houdt en rust in mijn hart heeft gegeven, was de Losung die ik vandaag las. Zij luidt: „Mijn vader en mijn moeder hebben mij verlaten, maar de Heere zal mij aannemen” (Psalm 27). Dat zie ik heel persoonlijk als een geschenk uit de hemel op deze kerstavond.”

In meer dan vijftig talen

De dagtekstboekjes zijn in de volgende talen verkrijgbaar: Afrikaans, Albanees, Amhaars, Arabisch, Basaa, Batak, Bemba, Bulgaars, Chichewa, Deens, Duits (ook in braille), Engels, Ests, Fins, Frans, Georgisch, Hebreeuws/Oud-Grieks, Hindi, Hongaars, Indonesisch, Inuktetuk, Italiaans, Japans, Kinyarwanda, Kirundi, Koreaans, Kisuaheli, Kroaats, Lets, Litouws, Mandarijn (ook voor Taiwan), Mayanga, Miskito, Nederlands, Nepalees, Odiya, Ovambo, Pedi, Pools, Portugees, Roemeens, Rongmei, Russisch, Sesotho, Setswana, Siswati, Simalungun, Slowaaks, Sorbisch, Spaans, Suaheli, Surinaams/Sranan, Tibetaans, Tsjechisch, Turks, Venda, Xhosa, Zulu, Zweeds.

www.losungen.de

Van boek tot app

De Losungen –ook geliefd bij rooms-katholieken– verschijnen in eenvoudige boekjes van een paar euro met als ondertitel ”Gods Woord voor iedere dag”.

In Nederland verschijnen ze onder de titel ”Dagtekstenboekje”. Zie www.dagtekstenboekje.nl.

Er bestaat ook een handzame Duitstalige app van de Losungen met doorklikmogelijkheden naar de bijbehorende Bijbelgedeelten.

Door het lot

De oudtestamentische teksten worden eind april –rond de dag waarop Zinzendorf de eerste Losung meegaf aan zijn gemeenteleden– door loting bepaald tijdens een plechtige bijeenkomst in Herrnhut. In een schaal liggen dan 1100 briefjes met oudtestamentische teksten –de Bijbelteksten van de twee voorgaande jaargangen worden niet gebruikt. Uit de schaal trekt een predikant één voor één een briefje: voor elke dag één.

Een commissie zoekt vervolgens bij elke oudtestamentische tekst een passende tekst uit het Nieuwe Testament en een lied- of gebedstekst. Het gaat bij dat laatste om citaten van Zinzendorf, Luther, Pascal, maar ook van recentere theologen of christelijke lieddichters. Bij elke dag staat ook een te lezen Bijbelgedeelte genoemd.

Op 30 april 2014 werden de teksten voor de Losungen van 2017 geloot. Dat gebeurt zo vroeg omdat het vertaal- en drukwerk wereldwijd de nodige voorbereidingstijd vraagt.

ebu.de/losungen/ voor meer achtergronden en een video.

Lees ook in Digibron:

Tot troost, tot vermaning, tot bemoediging (Reformatorisch Dagblad, 25-02-2005)

De Losungen zijn weer herzien : Dagteksten van Zinzendorf worden in 46 talen verspreid (Reformatorisch Dagblad, 24-05-2000)

Von Zinzendorf oefende het volk met een Bijbeltekst als parool : Twee en een halve eeuw Herrnhutter Losungen (Reformatorisch Dagblad, 26-08-1981)

Herrhut, stil dorp met verbinding wereldwijd (RD 15-04-2014)