Wie Middelharnis binnenrijdt, kan niet om Born heen. Twee nieuwe kerken in het Flakkeese dorp zijn van zijn hand: die van de hersteld hervormde gemeente en die van de gereformeerde gemeente. Twee heel verschillende gebouwen. „Ik gebruik verschillende stijlen, maar als ik voor een stijl heb gekozen, blijf ik daar ook helemaal binnen.” Born tekende naast moderne ontwerpen ook verschillende kerken in een traditionele stijl, die aansluit bij de vormen van oude dorpskerken.

Welk ontwerp het ook is, een goed plan vraagt –„behalve om gebed”– om een goede bouw­commissie, zegt Born. „Denk aan vijf, zes mensen met kennis. Het liefst op verschillende terreinen: techniek, financiën en overheid. Een vertegenwoordiging uit de kerkenraad is ook belangrijk.”

De bouwcommissie moet een gedegen plan van eisen opstellen. Born denkt als architect het liefst vanaf het begin kritisch mee. „Er moet bijvoorbeeld nagedacht worden over het aantal zitplaatsen, de ontwikkeling van de gemeente in de toekomst, duurzaamheid, installaties en zaalruimten.”

Bouwcommissie en architect moeten ervoor waken dat het plan van eisen een „onrealistisch grote wensenlijst” wordt. „Belangrijk is dat hier creatief en zorgvuldig mee wordt omgegaan, want het plan dient financieel haalbaar te zijn. Er moet in de gemeente draagvlak blijven. Daar wordt immers grote offervaardigheid gevraagd.”

Om de kerkelijke gemeente nauw bij de planontwikkeling te betrekken, is het belangrijk dat de bouwcommissie veel energie steekt in het communiceren, vindt Born. „Voor het behoud van draagvlak is het goed om een paar keer een voorlichtingsavond te beleggen.” In Leerdam doet Born momenteel prettige ervaringen op met een „klankbordgroep” rond de bouwplannen van de gereformeerde gemeente in Nederland. „Daar is een groep gemeenteleden die meedenkt en de bouwcommissie adviseert.”

Niet alleen intern moet er draagvlak zijn, het is ook belangrijk om omwonenden en de plaatselijke overheid bij de plannen te betrekken. „In negen van de tien gevallen worden de ontwerpen van kerkgebouwen in eerste instantie als te hoog gezien. Sowieso lijkt het verzet tegen de bouw van kerken toe te nemen. Belangrijk is om te motiveren waarom een fors volume nodig is.”

Voordat Born gaat schetsen, bestudeert hij de locatie. „Een kerk is een bijzonder gebouw, dat vraagt om een zorgvuldige inpassing in de omgeving. Maar ik vind dat een kerk –juist vanwege die eigen functie– ook een contrast mag vormen met de omgeving.”

Een kerk moet eruitzien als een kerk, zegt Born. „En als je binnen­komt, moet alles gericht zijn op de preekstoel. Ik kies daarom vaak voor een symmetrische in­deling van de kerkzaal.” Veel kostbare sierdetails voegt Born niet toe: „Een kerk moet van zichzelf mooi en af zijn.”

Bijzondere aandacht besteedt Born aan het onderwerp akoestiek. „De stem van een predikant vraagt om andere maatregelen dan het orgel en de samenzang. Vooral de vorm van de kerkzaal en het materiaalgebruik zijn bepalend.”

Born tekent ook andere bouwwerken, maar kerken hebben voor hem iets extra’s: „Het gaat om de plaats waar gepreekt wordt en waar Gods Geest werkt.”

In en om de kerk

Dit is de eerste aflevering in een achtdelige serie over de manier waarop materiaal ”in en om de kerk” wordt vervaardigd. Volgende week donderdag deel 2.