Hoe is de positie van het slachtoffer in het strafproces geregeld? Dat is een van de vele vragen die deze week tijdens de begrotingsbehandeling van Veiligheid en Justitie aan de orde komen. Als het aan Teeven ligt, krijgt het slachtoffer in het strafproces meer in de melk te brokkelen. Tot dusver kan het slachtoffer –formeel– in de rechtszaal alleen kwijt wat voor impact een misdrijf op hem of haar had. Teeven wil dat slachtoffers zich ook kunnen uitlaten over de schuld van de verdachte, het bewijs en de hoogte van de straf. Het gaat dan om het zogeheten adviesrecht.

In het verleden was prof. Jan van Dijk –verbonden aan het International Victimology Institute (Intervict), dat gelieerd is aan Tilburg University– er niet zo happig op om slachtoffers in de rechtszaal spreekrecht te geven. „Dat was in een tijd dat het slachtoffer nog niet voldoende slachtofferhulp had en niet goed werd voorbereid en begeleid op een zitting. Toen vond ik spreekrecht voor het slachtoffer een riskante onderneming.”

Inmiddels is Van Dijk een andere mening toegedaan. Hij juicht het toe dat slachtoffers hun zegje op de zitting kunnen doen en is blij met de voorgenomen uitbreiding van het spreekrecht. „We leven in een cultuur van mondige burgers. Bovendien is de positie van de slachtoffers versterkt. Ze zijn beter voorbereid op een zitting. Dat slachtoffers tot dusver officieel niet voluit kunnen spreken in de rechtszaal is niet meer aanvaardbaar. Overigens blijkt uit onderzoek dat veel slachtoffers in de rechtszaal nu al spontaan beginnen over bijvoorbeeld de verwijtbaarheid van de verdachte. Het is gewrongen dat je alleen iets zou mogen zeggen over wat een misdrijf met je heeft gedaan.”

Spreekrecht geeft slachtoffers een gevoel van eigenwaarde, weet Van Dijk. „Mensen die ervoor kiezen op een zitting te spreken, ervaren dat als zelfoverwinning. Ze willen de verdachte met zijn daden confronteren. Dat geeft hun nieuwe kracht. Ik denk aan een jonge vrouw die slachtoffer was van seksueel misbruik door haar stiefvader. Samen met haar man besprak ze de mogelijkheid van spreekrecht. Ze vond het belangrijk om in de rechtszaal de verdachte recht in de ogen te kijken en hem toe te spreken.”

Bestaat het risico dat het slachtoffer op de stoel van de rechter gaat zitten? „Ik zie dat niet zo. Het slachtoffer heeft geen beslissingsbevoegdheid. Het openbaar ministerie klaagt aan, de advocaat kan het uitgebreid voor de verdachte opnemen. De rechter geeft uiteindelijk het oordeel.”

Onderdeel van het wetsvoorstel is dat een verdachte de gelegenheid krijgt vragen te stellen aan het slachtoffer als die een verklaring aflegt die belastend is voor de verdachte. Kan dat confronterend zijn voor een slachtoffer? „In Amerika zijn er harde confrontaties tussen verdachte en slachtoffer. Een goede voorbereiding van het slachtoffer is belangrijk. Een slachtoffer moet vooraf bedenken of hij of zij tegenspraak van een verdachte aankan. Een mogelijkheid is een schriftelijke verklaring in te dienen.”

De positie van slachtoffers is, mede dankzij Teeven, „absoluut” verbeterd, beaamt Van Dijk. „Denk aan het recht op informatie en het recht op schadevergoeding. In de uitvoering gaat het nog weleens mis. Het is zaak dat de rechten van slachtoffers worden bewaakt. Die mensen moeten met respect en consideratie worden behandeld.”

PVV, CDA, SP, D66 en GroenLinks betwijfelen of slachtoffers gebaat zijn bij de manier waarop Teeven het spreekrecht verder wil verruimen.

Zij vrezen dat het slachtoffer na zijn betoog weleens een onaangename verrassing kan wachten, zoals een stevig weerwoord van de verdachte en diens advocaat. Ook is het de vraag of de rechter in zijn vonnis teruggrijpt op de slachtofferverklaring. Ook Teeven zelf liet zich vorig jaar kritisch uit over het plan, afkomstig van VVD en PvdA.

Slachtofferhulp Nederland is inmiddels voor en wil slachtoffers goed voorbereiden, zodat ze weten wat hun te wachten staat. Een eerder voorstel van Teeven om de kring van nabestaanden die spreekrecht krijgen te verruimen, passeerde vorig jaar probleemloos de Tweede en de Eerste Kamer.

Dit is het achtste deel in een serie over de begrotingsdebatten in de Tweede Kamer. Vandaag: Veiligheid en Justitie.