BELFAST - Noord-Ierland gaat volgende week naar de stembus, maar weet eigenlijk niet waarvoor. Het parlement is al meer dan een jaar niet bij elkaar geweest en zal mogelijk zelfs na de verkiezingen voorlopig niet vergaderen.
Dr. Sydney Elliott doceert politicologie aan Queen’s University in Belfast en kent veel toppolitici in Noord-Ierland persoonlijk. Op zijn werkkamer heeft de academicus de politieke actualiteit van de afgelopen maanden binnen handbereik in de grote stapel kranten op zijn tafel. Trefzeker graait hij er een uit en zegt: “Vorige week bleek uit een peiling dat slechts 53 procent van de kiezers van plan is volgende week te gaan stemmen. Dat is schrikbarend weinig.”
Volgens Elliott is dit omdat er geen duidelijke reden is voor de verkiezingen. “De Noord-Ierse Assemblee die we volgende week kiezen, is sinds vorig jaar oktober opgeschort. Maar er is geen garantie dat de opschorting wordt opgeheven en dat het directe bestuur uit Londen verdwijnt. Dat betekent dus dat we een volksraad kiezen waarvan we niet weten of die zal vergaderen.”
Wanneer de nieuwgekozen Assemblee voor het eerst vergadert, hangt ook af van de uitkomst van de verkiezingen, aldus dr. Elliott. “Er is een kans dat de twee extreme partijen, de Democratic Unionist Party (DUP) van ds. Ian Paisley en de Iers-nationalistische partij Sinn Fein van Gerry Adams, de grootste worden. Momenteel zijn dat de meer gematigde Ulster Unionist Party (UUP) van voormalig premier David Trimble en de Social Democratic and Labour Party (SDLP). De DUP en Sinn Fein zullen slechts heel moeizaam een coalitie kunnen sluiten. Maar volgens de wet moet dat wel binnen zes weken na de installatie van de Assemblee, anders wordt de zaak opnieuw opgeschort. De situatie is duidelijk: noch de DUP noch Sinn Fein heeft dus belang bij een eind aan de opschorting.”
Ook de historicus prof. Paul Bew van Queen’s vindt de verkiezingen volgende week zinloos. “De nieuwe volksraad zal zeker meer gepolariseerd zijn dan de huidige. Door de overvloed aan onwelwillende politici is het maar de vraag of er een werkbare regering uit voortkomt. Het uitschrijven van deze verkiezingen is daarom uiterst riskant.”
Volgens Bew is er ook geen enkele “democratische noodzaak” om te stemmen. “Sinds de opschorting worden we geregeerd door het Westminster-parlement, dat een duidelijk democratisch mandaat heeft. De verkiezingen hier zijn alleen nodig om het vredesproces voort te helpen. Maar juist dat zal niet gebeuren”, vreest prof. Bew.
De opschorting kwam vorig jaar toen duidelijk werd dat enkele regeringsfunctionarissen van coalitiepartij Sinn Fein geheime informatie van de regering doorspeelden naar het verboden en gewelddadige Ierse Republikeinse Leger (IRA). Elliott: “Tony Blair maakte toen duidelijk dat er een eind moest komen aan het tweesporenbeleid van Sinn Fein om enerzijds politieke middelen na te streven, maar anderzijds toch nog geweld achter de hand te houden. Sinn Fein ontkent dat er banden zijn met de IRA, maar dat gelooft niemand. Op grond van het Goede-Vrijdagakkoord had de ontwapening in mei 2000 moeten zijn afgerond, maar de IRA heeft nog steeds wapens. Er is wel drie keer een overdracht geweest, maar de organisatie heeft nog veel over. Zoiets ondermijnt natuurlijk het vertrouwen in de vredesregeling, want iedereen weet nu dat de katholieken niet alleen met politieke middelen zullen vechten. Met die spionagekwestie raakte de maat vol.”
Als de DUP aan protestantse kant de grootste partij wordt, loopt ook de druk op om het Goede-Vrijdagakkoord te herzien. Paisley was en is immers faliekant tegen de vredesregeling die in 1998 onder leiding van premier Blair werd bereikt. Omdat de andere unionistische leider, UUP-leider Trimble, wel zijn handtekening zette, beschouwt de DUP hem als verrader. Elliott: “De regering zal niet verder gaan dan een herziening van het akkoord. Dat neemt niet weg dat sommige dingen in het akkoord inderdaad herziening vragen. Als de DUP en Sinn Fein het akkoord openbreken, kan het wel tot Pasen duren voordat er nieuwe overeenstemming is en er een nieuwe coalitie komt. Bedenk wel dat de Assemblee die we volgende week gaan kiezen al die tijd waarschijnlijk opgeschort zal blijven.”
Hierdoor begrijpt Elliott dat de opkomst waarschijnlijk laag is. Elliott: “Het zijn juist de meer extreme partijen DUP en Sinn Fein die kiezers uit hun huizen weten te krijgen, vooral op zo’n koude winterdag eind november waarop geen enkel land verkiezingen houdt. Omdat veel mensen 's avonds stemmen, heb ik gekeken of er die avond voetbal op tv is, en ja hoor, er zijn twee belangrijke wedstrijden.”
Aanvankelijk waren de verkiezingen gepland voor 1 mei. “Maar toen was er nog geen overeenstemming tussen Trimble en Adams. Daarom werden de verkiezingen verzet naar 29 mei. Maar toen zag de regering in de opiniepeilingen dat Adams en Paisley zouden winnen en stelde ze de verkiezingen uit tot in de herfst. Pas enkele weken geleden is de datum van 26 november vastgesteld, hoewel er nog steeds geen akkoord is en Adams en Paisley nog steeds op winst staan.”
De datum van de verkiezingen wordt vastgesteld door de minister van Noord-Ierland. “Die kan tijdens een periode van opschorting doen wat hij wil, omdat het Verenigd Koninkrijk geen geschreven grondwet heeft. In zo’n constitutie staat meestal dat je bijvoorbeeld elke vier jaar op de eerste woensdag in mei verkiezingen hebt. Dat biedt geen ruimte voor opportunisme.”
Bew noemt het een “hopeloze situatie” als Paisley en Adams de twee leidende politici van Noord-Ierland worden. “Enkele politici van de DUP zijn gematigder dan Paisley en zouden wel met Sinn Fein willen samenwerken. Maar die bepalen niet de partijlijn. Paisley zelf verzekert in alle toonaarden dat hij geen akkoord met Sinn Fein zal sluiten.”
Ook als deze DUP-mannen wel de leiding van de partij zouden hebben, ziet Bew nog niet zo snel langdurige samenwerking met de katholieken. “Ik weet hoeveel moed en vastberadenheid het van Trimble heeft gevraagd het akkoord te sluiten en uit te voeren. Dat doorzettingsvermogen zie ik niet bij mensen die gemakkelijk op de golven van Paisley zijn binnengekomen en nooit de moed hebben gehad de opvatting van hun eigen gemeenschap te corrigeren. In de DUP zit geen nieuwe Trimble.”
Intussen dreigt ook binnen Trimbles eigen partij een leiderschapscrisis. “Trimble ondervindt tegenwerking in de rechterflank van zijn UUP. Als hij verliest, is hij weg. De toon aan de unionistische kant zal dan snel veranderen.”