Het Bundesamt für Statistik (BFS), gevestigd in Neuchâtel, publiceerde vorige week de resultaten van een in 2010 gehouden volkstelling. Daaruit blijkt onder meer dat de „confessielozen” inmiddels een vijfde deel van de Zwitserse bevolking uitmaken. Dat is een toename van 8,9 procent sinds 2000, het jaar waarin de vorige volkstelling plaatshad.

Het aandeel rooms-katholieken bedroeg eind 2010 38,8 procent van de Zwitsers: een terugloop van 3,7 procent ten opzichte van 2000. Daarmee vormen zij de grootste godsdienstige groep in het Alpenland, dat in totaal een kleine 7,7 miljoen inwoners telt. Tot de evangelisch-gereformeerde landskerk behoorde in 2010 30,9 procent van de bevolking, een afname van 3,2 procent. Bij ”andere christelijke geloofsgemeenschappen” is 2,4 procent van de bevolking aangesloten.

Het percentage moslims in Zwitserland nam tussen 2000 en 2010 met 0,9 procent toe tot 4,5 procent; het aandeel joden bleef stabiel: zij maken 0,2 procent van de bevolking uit.

Hoe christelijk is Zwitserland nog? Drie insiders reageren.

„Hoe dan ook draagt Zwitserland nog altijd een sterker christelijk stempel dan velen waar willen hebben”, zegt prof. dr. Thomas Schlag, als hoogleraar praktische theologie verbonden aan het Zentrum für Kirchenentwicklung van de universiteit van Zürich. „Nog altijd vormen rooms-katholieke en gereformeerde christenen een meerderheid. Uit de cijfers kun je dus in geen geval automatisch afleiden dat Zwitserland atheïstischer of religielozer is geworden.

Dat neemt niet weg dat er in Zwitserland, zoals in veel Europese landen, een ontwikkeling te zien is richting een al verder afnemende invloed van het christendom als civiele religie, richting een laïcisme ook.”

Toch hebben de grote kerken volgens de hoogleraar „alle recht” om zichzelf niet kleiner te maken dan ze zijn. Zij zouden zich veel meer bewust moeten zijn van hun betekenis als het gaat om „sociaal engagement”, om de humane en culturele traditie, om christelijke vorming. „Laten zij samen met andere betrokkenen in de samenleving zorg dragen om het welzijn en het heil van mensen – zelfbewust en publiek. Dat hoeven zij niet aan de staat over te laten.”

De hoogleraar wijst er verder op dat de grote (lands)kerken al eeuwenlang bestaan, waar menig ”vrije kerk” allang weer het loodje moest leggen. Kritisch: „Dat geeft hoop dat een verlicht-kritisch en mondig verstaan van het christelijk geloof langer en beter standhoudt dan bepaalde op zichzelf staande en niet zelden beklemmende gemeenschappen.”

Prof. Schlag: „Waarmee niet ontkend wil zijn dat elk verlies van een lid van een christelijke gemeente een echt, wezenlijk verlies is.”

„Je kunt Zwitserland niet meer als een christelijk land typeren”, zegt ds. Kurt Vetterli, predikant binnen de Evangelisch-reformierte Kirche Westminster Bekenntnisses (ERKWB), een behoudende, van de staat onafhankelijke kerk. „En velen die nog wel lid zijn van een kerk, niet „confessieloos” zijn dus, leven niet overeenkomstig de Heilige Schrift.”

Vooral jongeren weten vaak niet meer wat de boodschap van de kerk, en het Woord van God überhaupt, is, aldus de predikant, verbonden aan een gemeente in Basel. „En omdat zij de wonderbare boodschap van verlossing door Jezus Christus niet kennen, wenden zij zich tot andere religies. De vertegenwoordigers daarvan zijn vaak ijverig en presenteren zich aantrekkelijk.”

Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen, zegt ds. Vetterli. „Er zijn enkele voorgangers en individuen die het Evangelie zoals dat door de reformatoren herontdekt is, verkondigen. Ze verkeren in een moeilijke positie, maar je kunt deze reformatorische beweging als groeiend typeren.

Voor zover mij bekend, zijn er in Zwitserland tot nu toe drie reformatorische gemeenten die zich concreet op een belijdenis beroepen, waaronder twee van mijn kerkverband, de ERKWB. Daarnaast zijn er enkele losse baptistengemeenten (calvinistische baptisten).”

„Zwitserland is nooit een zuiver reformatorisch land geweest”, stelt prof. dr. Georg Pfleiderer, hoogleraar systematische theologie en ethiek aan de universiteit van Basel. „Sinds de zogeheten ”Sonderbundskrieg” in de negentiende eeuw is Zwitserland sterk gericht op een vreedzaam samenleven van confessionele richtingen. Het land heeft, zo bezien, een sterk godsdienstpluralistische traditie.” Wat tegelijk niets verandert aan het feit dat meerdere kantons in het Duitstalige deel van Zwitserland inderdaad duidelijk reformatorisch gestempeld zijn: de beide Basels, Aargau, Zürich, Bern – maar ook diverse Oostenrijkse kantons. Dat is nog steeds zo, ook nu de invloed van de kerken afneemt en hun positie in het publieke domein verandert.”

Prof. Pfleiderer constateert dat hoewel veel Zwitsers de zondagse kerkdiensten zelden of nooit meer bijwonen, zij er toch niet voor kiezen hun lidmaatschap van de Rooms-Katholieke of Evangelisch-Gereformeerde Kerk op te zeggen. „Ondanks dat het hun geld kost: zij betalen kerkbelasting – en bijvoorbeeld in Basel-stad is die de laatste jaren steeds gestegen. Blijkbaar is het hen dat waard.”

De Baselse hoogleraar ziet de ledentallen van de kerken in Zwitserland in de toekomst verder afnemen. „Al zal de snelheid daarvan in de verschillende kantons verschillen. Kerkleidingen proberen deze processen tegen te gaan door onder meer aansprekende programma’s, 
in Basel onder de noemer ”Perspektiven 15”.