Noordeloos werd voor het eerst genoemd in het jaar 1025. Bij het noordelijker gelegen Meerkerk zou het water van de Giessen, een veenrivier, op de Zouwe worden geloosd, richting de Lek: Noordeloos. Net zo waterdicht is de verklaring dat er bij Noordeloos geen buitendijkse ”noorden” (veengronden) zijn. Noordeloos dus, dorp zonder ”noorden”, vertelt Meine Mollema, vicevoorzitter van de Historische Vereniging.

De Giessen ontspringt in de boezem van Noordeloos. De bewoning concentreert zich aan het water. Bootjes, vlonders en opvallende witte houten boogbruggen met bijzondere namen als Laageinds Boompje, Smidsebrugje, Schakelbrugje, Stammenbrugje en Marigjes Boompje maken Noordeloos tot een schilderachtig dorp – waar, rondom, mooie luchten worden weerspiegeld in de vele weteringen van het verkavelde land.

Vier jaar geleden legde Mollema samen met wethouder Freije de laatste hand aan de in oude glorie herstelde Buurtse Brug, die tot 1950 het aanzien had van een gemetselde toogbrug. De constructie die daarna kwam, was aan vervanging toe. Omdat de kern van Noordeloos een beschermd dorpsgezicht heeft, werd besloten de brug in de oorspronkelijke staat te bouwen.

Mollema’s woning staat in Overslingeland, het zuidelijke deel van Noordeloos. Recht tegenover de Slotse Brug, die de verbinding vormt tussen Grotewaard en het Laantje, stond vroeger een slot, ooit de residentie van de heer van Noordeloos, de Brederodes en in 1716 aangekocht door de Gorkumse wijnkoopman Hendrik van Barnevelt. Die gebruikte de heerlijkheid Noordeloos als buitenplaats en bouwde er een nieuw herenhuis. Dit huis, in de volksmond nog steeds ”het slot” genoemd, werd in 1968 gesloopt. De gebalsemde lichamen van de Van Barnevelts rusten in op schragen staande eiken kisten binnen in het grafmonument in de Noordeloose kerk.

Buiten het robuust aandoende kerkgebouw prijkt sinds 2002 een bronzen borstbeeld van een held van latere datum: Maarten Schakel. Schakel was actief in het verzet en verstopte zich de laatste oorlogsdagen in het huis waar Mollema nu woont. In 1946 werd hij burgemeester van Noordeloos, Hoogblokland en Hoornaar.

Sociaal klimaat

Noordeloos, in de Alblasserwaard, ligt strategisch aan de snelweg die Gorinchem met Utrecht en vice versa verbindt. „Wat zoek jij in dat dorp?” krijgt plaatselijk CDA-politicus mr. Arie Slob vaak te horen. Dan repliceert hij: „Het is een heerlijk dorp, ik zou er niet weg willen.”

Midden in het dorp bevindt zich bakkerij Trappenburg, en omdat de zon even schijnt, lapt Nellie Muilwijk snel de ramen. Ze wijst naar een winkel in huishoudelijke artikelen – „die gaat sluiten.” Mardien Kempkes staat er achter de kassa. „Het gaat niet meer”, klinkt het gelaten uit haar mond.

„Een aderlating voor het dorp”, meent Slob terwijl hij koffie inschenkt. „Twee keer is geprobeerd een supermarkt naar Noordeloos te krijgen, wat mislukte. Noordeloos telt zo’n 1800 inwoners. Wil een supermarkt rendabel zijn, dan moeten al die mensen er hun spullen kopen en dat krijg je niet voor elkaar. Voor boodschappen moeten wij naar Meerkerk, Gorinchem, Hoornaar en Hardinxveld-Giessendam.” Noordelozers gaan er praktisch mee om en zo is het de trend geworden om voor elkaar boodschappen te doen. Slob: „Ik haal ze voor mijn oude huishoudelijke hulp van 91 jaar.”

Behalve een handvol winkels houdt Noordeloos nog veel positiefs over: apotheekhoudende huisartsen (vader en dochter, bekend van het EO-televisieprogramma De Dorpsdokter), een school met de Bijbel, twee cafés en niet te vergeten De Gieser Wildeman, het gerenommeerde restaurant met een Michelinster bij de entree van het dorp.

Wat eveneens blijft is het aangename sociale klimaat. „Een Noordelozer is iemand die betrokken is op de ander”, aldus Slob. „Mensen zijn buitengewoon vriendelijk ten opzichte van elkaar. Tegenwoordig ook op zondag als ze elkaar op weg naar de kerk tegenkomen. Voorheen groette men elkaar niet op zondag. Ik vind het een groot voorrecht dat dit nu wel gebeurt. Men is behoudend, serieus, maar niet dogmatisch. Men brengt het geloof in de praktijk.”

Klazien de Groot, secretaris van het Dorpsberaad, noemt de dorpelingen gastvrij, tolerant, zeker niet gesloten en gezegend met een nijvere inslag. Er is veel jeugd. „We zijn de jongste kern van de gemeente Giessenlanden.”

Piet en Mien van der Ham ervoeren de saamhorigheid van Noordeloos heel indringend. Toen hun boerderij in 1975 vlam vatte „was de dominee er nog eerder dan de brandweer.” In veertien dagen tijd werd het deels verwoeste pand opgebouwd. „Wij stonden versteld van al die helpende handen. De jeugd wist zelfs een grote voorraad hooi te kopen voor onze koeien. Daar kijken we nog elke dag in grote dankbaarheid op terug.”

Protestants

Noordeloos is een protestants dorp, met drie kerken: twee regionale (christelijk gereformeerd en gereformeerd) en een plaatselijke, de hervormde. Sinds de herindeling van 1986 van zes dorpen tot één gemeente, komt de identiteit van Noordeloos nadrukkelijker in beeld. Het lijkt erop, stelt Slob, alsof de dorpen zich sterker profileren dan ze voor die tijd deden. Hoornaar in liberale zin, Hoogblokland sociaaldemocratisch en Noordeloos protestants-christelijk. „De plaatselijke verenigingen organiseren geweldige dingen. Er zit veel activiteit in dit dorp en dat is een groot winstpunt”, vindt Slob. Zo is er een muziekshow geweest op het water, op een ponton, zijn er 4 en 5 meiconcerten, bruisende Koninginnedagen en een jaarmarkt die duizenden bezoekers trekt. Er zijn een ijsclub, een muziekvereniging, een jeugdorkest. Slob: „In zulke dingen is Noordeloos groot.”

Tot 1986 vormde Noordeloos samen met Hoogblokland en Hoornaar de zogenaamde Schakelgemeente, genoemd naar Maarten Schakel, oud-verzetsman en latere burgemeester, die in 2008 een bronzen buste in het dorp kreeg. Daarna ging het op in de gemeente Giessenlanden. In 2009 werd het Dorpsberaad gevormd, bedoeld om het ”kerngericht denken” te stimuleren. De bevolking werd breed geconsulteerd. Vervolgens maakte het Dorpsberaad een inventarisatie waarbij alle wensen in kaart werden gebracht, van stoeptegels tot gymzaal.

Piet van der Ham zat jaren voor de SGP in de gemeenteraad. „Vroeger hadden we altijd een sluitende begroting, maar dat is verleden tijd. Giessenlanden heeft enorm veel voorzieningen en daarin gaat fors gesneden worden. Dat betekent knokken met de gemeente.”

Klazien de Groot geeft aan dat de bezuinigingsslag er diep inhakt. „We proberen een leefbaar dorp te blijven, met aantrekkelijke voorzieningen. En dat is best moeilijk. Het Dorpsberaad is samen met de gemeente bezig burgers te mobiliseren om zelf een aantal groenperken te onderhouden. Het Platform Noordeloos, waarin het Dorpsberaad is vertegenwoordigd, ontwikkelt plannen voor een nieuw multifunctioneel dorpshuis annex gymzaal. Een naam is er al: het Noorderhuis.”

Ook op andere fronten heerst er bedrijvigheid in Noordeloos. Voor de senioren wordt maandelijks een maaltijd georganiseerd waar gemiddeld zo’n 65 mensen aan deelnemen, want „eten met elkaar schept verbondenheid.”

Kerken groeien

Jongeren trekken weg uit Noordeloos, maar blijken later terug te keren zodra ze een woning kunnen kopen. Mensen van buitenaf strijken er niet (meer) in groten getale neer. Slob: „Ze verkijken zich op het onderhoud van de panden en de tuinen. Dit vereist veel werk en is over het algemeen duur.”

Piet en Mina van der Ham behoorden tot degenen die, na hun pensionering, een woning konden betrekken in de nieuwbouwwijk. Toch blijft de toekomst van het dorp ongewis. Slob voorspelt dat de bevolking zal verouderen en dat er te weinig jonge gezinnen zullen zijn. „De openbare basisschool wordt dit jaar gesloten. Jammer, want het is positief dat er zo’n school in het dorp is. Er blijft dan alleen nog een school met de Bijbel over.” De Groot voorziet dat er veel op de schouders van de burgers komt te liggen. „We zullen samen nog meer zelfvoorzienend moeten worden.”

Als raadslid voor de SGP spande Van den Ham zich jaren in om de plattelandscultuur van Noordeloos en omgeving te behouden. „Het is het mooiste dorp van de Alblasserwaard met een centrum waar alle wegen bij elkaar komen – daar mag je niet aan prutsen”, zegt hij.

Tegen de beweging van krimp en de seculiere tijdgeest in, groeien de drie kerken. Van der Ham, die 43 jaar ouderling was van de Christelijke Gereformeerde kerk, hoopt van harte dat Noordeloos „een kerks dorp” mag blijven „waar een Schriftuurlijk-bevindelijke prediking gehoord wordt die ook antwoord geeft op de vragen van deze tijd.”

Dit is het tweede artikel in een serie van twaalf over christelijke dorpen. De afleveringen verschijnen iedere laatste zaterdag van de maand in Accent.


Kampioenschap Kuiltje knikkeren

Behalve de groots opgezette jaarmarkt, organiseert men in Noordeloos jaarlijks het Nederlands kampioenschap kuiltje knikkeren op het voor de gelegenheid zo genoemde Ovale Stuiterplein. Dit jaar gebeurt dat op 1 augustus voor de 36e keer. Omdat Noordeloos dit jaar een vijfjaarlijkse feestweek viert, wordt deze editie echter niet georganiseerd in de feesttent.

Er doen gemiddeld 250 mensen mee. Elk jaar zijn er een knikkerkoningin en een knikkerprinses. Arie Wallaard veegt traditioneel de banen schoon, niet met een ”kluitenruif” (dialect voor hark), maar met een bezem. De winnaar ontvangt een knikkerring en een bokaal; de eerste wordt voor hem of haar persoonlijk gemaakt, door een goudsmid van het dorp. Knikkerkampioen 2011 was mr. Arie Slob. Het gaat er de Noordelozers vooral om dat de bokaal in hun dorp blijft. Als een Noordelozer wint gaat er een zucht door het publiek en ‘ontploft’ het dorp als het ware van opluchting. Elk jaar wordt er een lied gezongen als het toernooi gaat beginnen: het Ovale Stuiterlied. „Eens per jaar staat Noordeloos centraal, dan zijn alle stuiters daar ovaal: Het groeide uit tot een traditie, deze knikkercompetitie. We spelen op ’t Ovale Stuiterplein, ’t is een spel voor groot, zowel als klein.”