Bij veel Egyptenaren is inmiddels de vrees gegroeid dat de SCAF, de militaire raad, door het alsmaar uitstellen van de verkiezingen de overgang naar democratie probeerde af te remmen. De oppositie beschuldigt de militaire raad er al langer van de macht liever niet aan een burgerregering te willen overdragen.

Eerder deze week bood premier Essam Sharaf echter het ontslag aan van zijn voltallige kabinet. Het excessieve geweld van het leger tegen de demonstraten was daarvoor de belangrijkste reden. Zonder regering is het lastig om de verkiezingen goed te organiseren. Daarom is de SCAF met spoed op zoek gegaan naar een nieuwe minister-president. Donderdagavond werd Kamal al-Ganzuri benoemd tot premier. Hij moet voor maandag een nieuw kabinet samenstellen. Ganzuri was eerder premier tussen 1996 en 1999 en heeft een reputatie als hervormer.

Allianties

Meer dan vijftig verschillende politieke partijen hebben zich ingeschreven voor de eerste vrije verkiezingen in Egypte. Veel van die partijen zijn te klein om de kiesdrempel te halen. Om toch een kans te maken op zetels in het parlement zullen de kleinere partijen moeten samenwerken. De meest geëigende vorm daarvoor is het aangaan van allianties.

Maar ook de grotere politieke partijen vormen verbanden. Die lijken zich daarbij vooral te richten op de toekomst na de verkiezingen. De afgelopen maanden hebben zich drie grote allianties geprofileerd: de Democratische Alliantie voor Egypte, het Egyptisch Blok en de Derde Weg.

Voor de kiezer lijkt die samenwerking misschien een stuk minder ingewikkeld. Maar de burger krijgt weinig inzicht in de politieke doelen en de praktische aanpak van de partijen. Die onduidelijkheid wordt veroorzaakt door het totale gebrek aan ideologische samenhang tussen de betrokken partijen. Dit maakt het voor de allianties heel moeilijk om met één duidelijk programma naar buiten te komen. Een ander groot probleem is de rivaliteit onder de verschillende kandidaten over plaatsing op de lijst. Ten slotte leveren ook de coördinatie van de campagnes en de financiering van de kandidaten veel onduidelijkheid en onderlinge strijd op.

De Democratische Alliantie, onder leiding van de nieuwe, door de moslimbroederschap opgerichte Partij voor Gerechtigheid en Vrijheid, is een verzameling van in totaal 33 partijen met zeer uiteenlopende achtergronden. De verbinding vormt religie.

De Democratische Alliantie leek aanvankelijk de meeste aantrekkingskracht te hebben op kiezers. Maar de interne verdeeldheid en het gebrek aan samenhang breken het verband op. Met name de moslimbroeder­schap kwam deze week zwaar onder vuur te liggen bij de demonstranten op het Tharirplein in de Egyptische hoofdstad, vanwege het besluit van de groep om niet deel te nemen aan de grote demonstraties. Tegenstanders beweren dat de moslimbroederschap zich alleen maar zorgen maakt over de komende verkiezingen.

Derde weg

Het Egyptisch Blok presenteert zich met een aantal gemeenschappelijke doelen en bestaat uit voorstanders van een civiele samenleving die niet door religie wordt gedicteerd. Hierin staan ze lijnrecht tegenover de Democratische Alliantie, die er wat religie betreft onverzoenlijke politieke opvattingen op na houdt. Het Egyptisch Blok is een samenwerkingsverband tussen veertien politieke groeperingen.

Veelgehoorde kritiek op de allianties, met name op het Egyptisch Blok, is dat ze allerlei stromingen met tegenstrijdige agenda’s, van liberalen tot communisten, binnen één partij proberen te verenigen.

Inzet van de verkiezingen is onder andere artikel 2 van de grondwet. Dit artikel gaat kort gezegd over de vrijheid van godsdienst. De islamisten willen een expliciete verwijzing naar een islamitische staat. Volgens hen zijn de principes van de sharia bedoeld om rechtvaardigheid, vrijheid en gelijkheid van rechten te beschermen.

De Derde Weg Alliantie probeert het gat te vullen tussen de twee andere samenwerkings­verbanden. Ze is gebaseerd op de Turkse AKP-partij van premier Erdogan en wil de kloof tussen liberalen en islamisten overbruggen. Dit is vooralsnog echter een ondankbare taak geweest. Het is niet eenvoudig om met nieuwe inzichten en ideeën te komen over vraagstukken als de Arabische en de islamitische identiteit van Egypte.

Het idee van een derde weg is vooral populair onder jongeren die voor de eerste keer kunnen stemmen. De ideeën van de Derde Weg overstijgen de aanstaande verkiezingen en zullen in de jaren erna, zo denkt men, steeds meer invloed gaan krijgen.

De algemene verwachting is dat de rechtse partijen, waaronder die van de islamisten, het merendeel van de stemmen zullen behalen. Voor de moslim­broederschap wordt op ongeveer 40 procent van de stemmen gerekend, en de salafisten zouden kunnen uitgaan van 10 procent. Het doen van precieze voorspellingen is onder de huidige omstandigheden vrijwel onmogelijk.

Ingewikkeld kiessysteem

Verkiezingen in Egypte vinden niet op één dag plaats. De stembusgang voor de Volks­vergadering, de Egyptische Tweede Kamer, verloopt in drie fases, te beginnen op 28 november en eindigend op 10 januari. De verkiezingen voor de Shura, de Eerste Kamer, zullen van start gaan op 29 januari en eindigen op 11 maart.

De kiezers moeten in totaal viermaal stemmen. Twee keer voor de Tweede Kamer en tweemaal voor de Eerste Kamer. Een extra complicatie is de eis dat een aantal plaatsen moet worden gereserveerd voor arbeiders en boeren evenals voor vrouwen.

Het kiessysteem is zo ingewikkeld geworden dat de doorsnee­kiezer het waarschijnlijk niet begrijpt. Het is voor hoger opgeleide Egyptenaren al moeilijk te doorgronden, laat staan voor de gewone burgers. Ruim 40 procent van de Egyptische bevolking is analfabeet.

Het systeem lijkt vooral gunstig uit te pakken voor de moslimbroederschap, de aanhangers van het oude regime en de officieel ontbonden Nationale Democratische Partij (NDP). Deze partijen zijn in het hele land goed georganiseerd.

Bovendien lijkt het zeer waarschijnlijk dat de aandacht van de kiezers snel zal afnemen naarmate de tijd verstrijkt. Ook dit is in het belang van de partijen die het best zijn georganiseerd en in het nadeel van nieuwe partijen.

Ondanks de rellen van de afgelopen week zal het leger, net als onder oud-president Mubarak, blijven streven naar een situatie waarin de Nationaal Democratische Partij en de moslimbroederschap samen veel zetels zullen bemachtigen. Op die manier kunnen zowel de meer extreme islamitische partijen als alle gematigde, centristische en reformistische partijen uitgesloten blijven van de macht.

Een scala aan seculiere partijen strijdt onderling, maar ook gezamenlijk tegen het oplevende islamisme. De islamisten hebben het vacuüm dat is ontstaan na de ontbinding van de Nationaal Democratische Partij, grotendeels opgevuld.

Winst van de moslimbroeders en de salafisten hoeft niet noodzakelijkerwijs te leiden tot een toename van religieuze invloed op de regering en het land. De moslimbroeders zijn onderling inmiddels tot op het bot verdeeld. De verschillende stromingen binnen de broederschap lopen uiteen van orthodoxe islamisten tot zeer gematigde figuren die voorstander zijn van een strikte scheiding tussen moskee en staat.

Het kiessysteem is niet erg bevorderlijk voor de democratische aspiraties van Egypte. Door de manier waarop de verkiezingen zijn georganiseerd, vallen veel beslissingen waarschijnlijk pas in een tweede verkiezingsronde. Omdat de verkiezingen bovendien over een lange periode zijn uitgesmeerd, zal de kiezer in verwarring raken over de vraag wanneer waarvoor gestemd moet worden.

Uitdaging

Inmiddels heeft de Egyptische Sociaal-Democratische Partij aangekondigd zich terug te trekken uit de verkiezingen. De fractie is van mening dat het militaire regime niet te vertrouwen is en dat het niet kan zorgen voor transparante verkiezingen. De sociaaldemocraten pleiten voor een overgangsregering, die de overdracht van de macht van de SCAF naar een burgerregering moet organiseren en controleren. De partij eist een snelle overdracht van de macht van de heersende militaire raad.

Volgens de sociaaldemocraten is het na negen maanden voor iedereen duidelijk dat het bewind van de militaire raad in Egypte tot een catastrofe heeft geleid. Met name het geweld van de afgelopen dagen heeft voor hen bewezen dat de verkiezingen niet vrij of veilig zullen verlopen.

Egypte staat voor de enorme uitdaging om stap voor stap democratie in te voeren in een land dat zestig jaar door militairen en dictators is geleid. Het gebrek aan ervaring met vrijheid en vrije verkiezingen, een instortende economie, een hebzuchtig leger, de macht en de organisatie van de moslimbroederschap en de zwakte van hervormingsgezinde groeperingen maken de eerste vrije verkiezingen tot een hachelijke onderneming. Het kies­stelsel lijkt niet geschikt voor de situatie waarin het land zich bevindt. Bij de kiezers zal het naar alle waarschijnlijkheid vooral veel verwarring en apathie oproepen.

Algemeen wordt aangenomen dat de spanningen tijdens de verkiezingen nog verder zullen oplopen. In een toelichting heeft de militaire raad gezegd dat de rechterlijke macht er streng op zal toezien dat de verkiezingen vrij en eerlijk zullen verlopen. Daarover bestaan in binnen- en buitenland echter grote twijfels, omdat de laatstgehouden parlementsverkiezingen, van november 2010, verre van vrij en eerlijk waren. De militaire machthebbers en de regering hebben besloten dat buitenlandse waarnemers niet welkom zijn bij de eerste vrije verkiezingen in Egypte.