De kerkklok luidt. Hier en daar wandelen mensen naar het centrum. Toch gaan ze niet allemaal naar de kerk. Een paar straten verder is een barbecuefeestje en ook dat trekt bezoekers.
Bij de openingsdienst komen vijftig mensen opdagen. De banken beneden zijn nu voor de helft bezet. Grotendeels met genodigden. Boven zijn rondom nog twee galerijen, maar die zijn vrijwel leeg. Hier en daar flitsen camera’s. Aan de wand hangen vier panelen met namen van gevallen en vermiste stadsgenoten uit de Tweede Wereldoorlog.
De predikant van Neustadt, ds. Bernd Kaiser, heeft uitgerekend dat de Michaeliskirche al 7800 zondagen dienst heeft gedaan. „Echt een dag om God te eren.”
Ds. Kaiser houdt een korte preek over Jeremia 29, waar de profeet volgens de Luthervertaling oproept „het beste voor de stad” te zoeken. „De ballingen worden bemoedigd zich in te zetten voor de plaats waar God ze heeft gesteld.”
De predikant herinnert aan de „gezegende onrust” die rond de omwenteling in 1989 van de kerk uitging. „Voor welke onrust bidden we vandaag?”
In het tweede deel van de herdenkingsdienst gaat de voorganger in gesprek met een wethouder en een vertegenwoordigster van het regionale kerkbestuur. Menselijk gezien lijkt de kerk in het Thüringer Wald een aflopende zaak. Neustadt kent nog ruim 1000 inwoners, grotendeels al op leeftijd. „Over twintig jaar zijn er nog 600 mensen”, aldus Kaiser. „Huizen bouwen heeft geen zin. Maar hoe zal de kerk overleven?”
In andere gemeenten op het Oost-Duitse platteland heeft men goede ervaringen met een ”Gottesdienstshuttle”, zegt de regionale kerkbestuurder. „Houd niet in elk dorp aparte diensten, maar combineer er een paar. En schaf een busje aan om de mensen op te halen.”
Stasi
Een van de kerkgangers, Leander Lutz, herinnert zich hoe in de DDR-tijd ook vaak ”onderzeeboten” ter kerke kwamen. „De Stasi luisterde overal mee. Je wist alleen niet wie het waren.”
Lutz heeft wel gezien dat de partijsecretaris van Neustadt vanuit een café tegenover de kerk in de gaten hield wie op zondagmorgen het Woord kwam horen. „De kerk was niet echt vrij. Maar wat verwacht je onder een dictatuur?”
Zelf behoorde Lutz tot de christelijke CDU-partij. „Die was ook niet vrij, maar zo accepteerde men wel dat ik naar de kerk ging.”
Lutz schudt zijn hoofd bij het ideaal van ”Kirche im Sozialismus”. „Dat gebeurde in diezelfde kerk die kort daarvoor de wapens van de bruinhemden had gezegend”, zegt hij schamper.
In oktober 1989 liep Lutz met 120.000 andere demonstranten door Leipzig. „Dat jaar vierden we niet alleen het 40-jarig jubileum van de DDR, maar ook 200 jaar Franse Revolutie. Ik vroeg toen de de Franse ambassade de DDR tot hervormingen te manen. Die brief vond ik later terug in mijn Stasidossier”, zegt Lutz schaterend.
Neustadt zelf speelde ook een bescheiden rol in de vreedzame revolutie. „Mensen uit allerlei plaatsen ontmoetten elkaar in Bibelheim”, vertelt Lutz.
Bibelheim is een gemeenschapshuis van het piëtistische Gnadauer Verband in de lutherse volkskerk. Vanouds zijn hier extra bijeenkomsten van meer bevindelijk georiënteerde kerk-leden. Kerkelijke (jeugd)groe-pen maken nog altijd gebruik van het gastenverblijf.
Schriftkritiek
De directeur van Bibelheim, Matthias Stelzner, werd in 1970 in een pastorie in de buurt van Weimar geboren. „Mijn vader was in de kring van zijn collega’s al een uitzondering omdat hij de schriftkritiek afwees. De Evangelische Kirche van Duitsland is vrij liberaal.”
Het regime dwarsboomde zijn vader niet. „Hij evangeliseerde zelfs. Maar werd wel in de gaten gehouden.”
Zoals bij veel christelijke jongeren begonnen ook bij Stelzner de problemen op school. „Ik mocht niet bij de Junge Pioniere. En later als tiener niet bij de FDJ (Freie Deutsche Jugend, EvV). Het doel van die socialistische jeugdbewegingen was je te vormen tot partijgetrouwe burgers. In de klas stond je hierin meestal alleen. Dat liet de onderwijzer altijd goed merken.”
Wie niet bij de FDJ was, kon geen atheneumdiploma halen. „Zo ging ook het conservatorium aan mij voorbij. Na de Wende heb ik toch nog een muziekopleiding gedaan en heb ik als cantor-catecheet in een gemeente gewerkt. God verschaft ons recht.”
Waar iedereen de kerk looft voor haar rol bij de omwenteling, slaat Stelzner een andere toon aan. „Tijdens de meeste vredesgebeden hoorde je het evangelie nauwelijks. Terwijl je pas vrij bent als je in Jezus gelooft. De kerk bood onderdak aan staatsvijanden, niet alleen aan gelovigen. Na de Wende gingen ineens veel predikanten de politiek in.”
Stelzer ziet het terug in de teruglopende kerkgang. „Vaak wordt gezegd: Waar vervolging is, groeit de kerk. Maar van Oost-Duitsland kun je dat niet zeggen.”
Nog altijd is Stelzner dankbaar dat de omwenteling vreedzaam is verlopen. „Daarvoor is veel gebeden. Verder kwam alles als een verrassing. In mijn jeugd was de Duitse eenheid geen onderwerp van gesprek of gebed. Het is de humor van God dat Hij ons daarmee heeft verrast.”
Redacteur Evert van Vlastuin en fotograaf Henk Visscher trokken van noord naar zuid langs de grens tussen Oost- en West-Duitsland. Vandaag deel 5: Neustadt.
Weblinks:
