Rome en Reformatie. De laatste veertig jaar zijn rooms-katholieken en protestanten in gesprek om verschillen te overbruggen. Maar ondanks alle goede voornemens wil Rome niet wezenlijk tornen aan het pausambt. Dat blijkt uit een gesprek met kardinaal W. Kasper, in de curie verantwoordelijk voor de dialoog met protestanten.
„Hervormingsdag is een dag waarop we nadenken over de wijze waarop we de wonden weer kunnen laten genezen. Laten we niet vergeten dat Luther geen kerksplitsing wilde, maar vernieuwing. En dat was ook noodzakelijk. Helaas mislukte dat in de universele kerk. De Reformatie heeft ook óns veel geleerd, zoals de nadruk op het Woord.”
Kasper (69) staat als kardinaal aan het hoofd van de Pauselijke Raad voor de Bevordering van de Eenheid onder de Christenen, het Vaticaanse departement dat zich richt op dialoog met protestanten en orthodoxen.
Kasper was docent dogmatische theologie aan de katholieke universiteit van Tübingen en bisschop van Rottenburg-Stuttgart totdat hij in 1999 naar het Vaticaan werd geroepen om tweede man te worden bij de raad. In februari 2001 benoemde paus Johannes Paulus II hem tot kardinaal. Een week later werd hij bevorderd tot president van de Pauselijke Raad voor de Bevordering van de Eenheid onder de Christenen.
Het interview vindt plaats in een kleine vergaderruimte in Rome. In een klein meubel staan wat boeken, waaronder een werk over de Roemeense kerk en een lijvig werk met de titel ”Katholisch Württemburg”. Geen protestants spoor is hier te vinden. Maar het mag geen verrassing heten dat Rome zich meer verwant voelt met de Orthodoxe Kerk dan met de protestantse. Het was dan ook een doorbraak toen precies drie jaar geleden de Lutherse Wereldbond en de Rooms-Katholieke Kerk het rechtvaardigheidsverdrag ondertekenden. Daarin werd de Lutherse interpretatie voor verlossing aangehouden, maar ook gezegd dat „goede daden kunnen voortkomen uit Gods genade.” Een typische compromisverklaring waarmee de andere protestanten weinig konden.
„Na twintig jaar van gezamenlijke arbeid hebben we op belangrijke punten, niet op alle, overeenstemming bereikt over het probleem dat het uitgangspunt was van de breuk in de zestiende eeuw. We geven daarmee getuigenis in deze geseculariseerde wereld,” zegt Kasper wervend. Maar de betiteling van de Kerk als sacrament, als heilsmiddel, stuitte op groot bezwaar bij evangelische en gereformeerde christenen.
Gevraagd naar een reactie op de moeite die deze twee groepen hiermee hebben, zoekt de kardinaal naar woorden. „Ik besef goed dat er terughoudendheid is onder gereformeerden over de oecumenische toenadering. Ik kan alleen maar zeggen dat Christus de eenheid van de kerk wilde. Daarvoor moeten we in elk geval moeite doen. Ik begrijp ook wel dat elke kerk haar eigen ambities koestert.”
De ambities van de Rooms-Katholieke Kerk liggen echter hoog. Wat te denken van de rol van Maria, de Kerk als heilsmiddel en het pausschap. Kasper: „Over de Mariaverering verschillen we zeker van inzicht. Maar in de loop van de tijd hebben veel evangelische christenen Maria wel een plaats kunnen geven. En wat betreft Maria als moeder Gods zitten we met lutheranen op één lijn. De laatste Maria-dogma’s kunnen de protestanten echter niet aanvaarden.” Kasper doelt hierbij onder andere op de leer van de onbevlekte ontvangenis en de hemelvaart van Maria.
De kardinaal geldt als iemand die goede kansen maakt om Johannes Paulus II op te volgen. Hij voelde zich twee jaar geleden door zijn Duitse collega kardinaal Joseph Ratzinger gedwarsboomd nadat de laatste de verklaring ”Dominus Iesus” uitgaf. Daarin heet het dat de Rooms-Katholieke Kerk als enige kerk redding biedt. Alle andere christelijke kerken heten daarin „geen kerken in letterlijke zin.”
In dezelfde tijd schreef Ratzinger in een episcopale brief met betrekking tot andere christelijke kerken dat niet gesproken kan worden van zusterkerken omdat „de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk geen zuster maar moeder is van alle kerken.”
Anno 2002 strijkt Kasper alle plooien glad. „Bij de verklaring maakten protestanten een voorbehoud, om niet te zeggen dat ze kritiek hadden. Maar u moet beseffen dat ”Dominus Iesus” niet geschreven is vanuit oecumenisch oogpunt. Het neemt stelling tegen het religieus pluralisme, dat de uniciteit van Christus in twijfel trekt. Evangelische christenen hebben de tekst verwelkomd, maar het hoofdstuk over de Rooms-Katholieke Kerk als enige heilsmiddel konden zij niet accepteren.”
Het is volgens Kasper vooral de harde toon die protestanten heeft gegriefd. „Maar intussen zijn alle problemen toch weer opgelost”, zegt hij luchtig. ”Dominus Iesus” zou volgens hem meer een intern stuk zijn dat herhaalde wat op het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-1965) was geformuleerd. „De protestanten hoeven niet bang te zijn voor ”Rückkehrökumene”: de Rooms-Katholieke Kerk verwacht niet dat andere kerken terugkeren. We denken tegenwoordig in termen van uitwisseling en het een-zijn in Christus.”
De paus zelf heeft (in de encycliek ”Ut Unum Sint”, 1995) de discussie geopend over de vraag hoe het pausambt in de toekomst anders uitgeoefend zou kunnen worden zodat het oecumenisch acceptabel wordt. „Sinds begin dit jaar zijn we met protestantse kerken in gesprek en is er een commissie gevormd die zich onder andere op het thema van de apostolische successie werpt.”
Maar op de vraag hoe Rome de kool en de geit denkt te sparen, heeft Kasper geen antwoord. „Het pausschap is een geschenk, maar we beseffen ook dat er een dialoog moet worden aangegaan. Evangelische christenen hebben bijvoorbeeld grondige problemen met de inhoud van het pausambt. Dat kan nog een lange discussie opleveren.”
