Gunning wordt door Miskotte steeds getekend in de context van de eeuw waarin hij leefde. Daarom zijn ook andere teksten over de Nederlandse theologie in de negentiende eeuw opgenomen, zoals de bekende terugblik op de Afscheiding van 1834 en de Doleantie van 1886. Verder treffen we een uitgebreide bibliografie van het werk van Miskotte aan. Overigens moet deel 16, een geannoteerde versie van de bekende geschriften ”Bijbels ABC” en ”Om het levende Woord”, nog het licht zien.

Lees ook

K. H. Miskotte, een gekwelde Godzoeker

Ook dit keer zijn de bezorging en annotatie van de hand van de theologen Willem Maarten Dekker, Willem van der Meiden, Lieuwe Mietus en Rinse Reeling Brouwer uitstekend verzorgd. Het is bijzonder dat van een drietal grote theologen uit de Nederlandse Hervormde Kerk van de twintigste eeuw de verzamelde werken zijn of nog worden gepubliceerd: naast Miskotte betreft dit O. Noordmans en A.A. van Ruler. Tezamen vormen deze uitgaven een goudmijn van theologische bezinning en inspiratie.

Afscheiding en Doleantie

Voor wie Miskotte niet kent, vormen de genoemde opstellen over Afscheiding en Doleantie een goede introductie. Opmerkelijk is de positieve waardering die de Leidse dogmaticus opbrengt voor de inzet van Hendrik de Cock en de zijnen. Tegenover het burgerlijk levensgevoel van die tijd hebben de mannen van de Afscheiding „het wezenlijke van het Evangelie weer aan de dag gebracht voor de ogen van een zelfgenoegzaam geslacht”, zodat „het bevrijdende Woord zich van daaruit heeft baan gebroken naar ontelbare harten, dat de van haar wezen vervallen kerk, in deze landen een vermaning heeft ontvangen van zo indringende kracht dat zij, eenmaal gehoord, niet meer kan worden vergeten”.

Het ging om niets minder dan de bevrijding van de prediking uit de kluisters van de tijdgeest. Het werd weer helder dat het radicale Evangelie totaal iets anders is dan alle menselijke religie en alle menselijke moraal. De ergernis van het kruis werd zo opnieuw opgericht. Het werd weer duidelijk dat Christus niet in de wereld is gekomen om hem te voltooien, maar om hem in de crisis te brengen.

De Doleantie daarentegen bejegent Miskotte voornamelijk kritisch. Hij kan daarover onmogelijk met dezelfde, „zij het smartelijke en weemoedige eerbied” spreken als over de Afscheiding. Hij ziet bij Abraham Kuyper cum suis veel meer kerkpolitieke berekening optreden die van meet af aan op kerkscheuring was aangelegd. In elk geval wil hij de beweging van 1886 niet in lijn zien met de Reformatie, die in 1517 begon, zoals dat nadrukkelijk werd geponeerd in het in 1936 verschenen officiële gedenkboek van de Doleantie.

Gunning en Kohlbrugge

Wie nader kennis wil maken met de fijnzinnige theoloog Gunning kan in dit boek uitstekend terecht. Miskotte is steeds intensief met Gunning bezig gebleven en heeft verscheidene keren over hem gepubliceerd. Hij was van mening dat men over Gunning heen heeft geleefd. Het blijvende tegoed van Gunning wilde Miskotte verkennen en verwerken. Zo was het zijn verlangen om net als Gunning in grote openheid voor de eigentijdse cultuur toch dicht bij het kruis van de Verlosser te blijven en legde hij grote nadruk op de prediking als ontmoetingspunt tussen God en mens. Verschillende delen van Gunnings hoofdwerk ”Blikken in de openbaring” worden van positief-kritisch commentaar voorzien.

In haar verantwoording van de voor deze verzamelband gemaakte keuzes geeft de redactie aan dat Hermann Friedrich Kohlbrugge een duidelijke afwezige is, terwijl Miskotte hem met zijn radicale rechtvaardigingsleer toch als een belangrijk theoloog heeft gezien en zelfs zozeer door hem geraakt was dat hij heeft overwogen zijn dissertatie te wijden aan ”De leer der heiliging in de prediking van Kohlbrugge”.  Helaas is het daar niet van gekomen. Hetgeen Miskotte wél publiceerde over de Elberfelder prediker is deels al verschenen in het eerste deel van het ”Verzameld werk” en deels in de bestaande vorm niet geschikt bevonden voor opname in deze uitgave.

Uitdaging

Miskotte is een theoloog van formaat die blijvend te denken geeft en uitdaagt tot dieper doordenken over existentiële en maatschappelijke vragen, zonder daarbij tekort te doen aan de verborgen omgang met God. Het is te wensen dat van orthodox-gereformeerde zijde vervolg wordt gegeven aan de kritische bestudering van zijn werk, in de lijn van uitgaven als ”Barth – Kohlbrugge – Miskotte, ontwikkeling of breuk?” (1984) en ”Het tegoed van K.H. Miskotte” (2006). Zijn barokke stijl is een hinderpaal bij de toe-eigening van zijn gedachten en het gegeven dat hij in sterke mate de invloed van Karl Barth heeft ondergaan, heeft ervoor gezorgd dat zijn werk in de gereformeerde gezindte op verschillende punten kritiek oproept. Maar de theologisch belangstellende die met de geest van onderscheid lezen kan, zal zeker veel kunnen leren van de wijze waarop Miskotte diepgaande kennis van de Schrift en de traditie wist te verbinden met een uitzonderlijke culturele sensitiviteit.