Op het perron van doorgangskamp Westerbork loopt een man met een hoed voorbij. Hij kijkt lachend naar de camera. Naast hem staat een vrouw met zwart, golvend haar die van achteren is gefilmd. Hetzelfde stel komt na een minuut weer in beeld. „Wacht eens, ik herken deze mensen”, denkt amateurhistoricus Koen Hulsbos als hij de film voor de zoveelste keer opnieuw bekijkt. Hij drukt op de pauzeknop en pakt er een foto uit zijn verzameling bij.

Hulsbos verzamelde al 258 foto’s van Joodse gevangenen die op de dag van de Westerborkfilm op transport gingen. Hij probeert te achterhalen wie er allemaal in de film te zien zijn. „Het zoeken intrigeert mij, je wilt ontdekken wie wie is.”

De Westerborkfilm werd gemaakt door de Joodse filmmaker en gevangene Rudolf Breslauer. Hij filmde in opdracht van de kampcommandant taferelen uit het dagelijks leven van het kamp; van een voetbalwedstrijd tot het transport naar concentratiekamp Auschwitz op 19 mei 1944.

Kaaklijn

Uit de Duitse administratie blijkt dat de Amsterdamse Marcus Pels en zijn vrouw Hendrika Brandon ook bij de groep gevangenen hoort die op die datum naar Auschwitz wordt getransporteerd. „Ineens zag ik dat het stel twee keer in beeld komt; bij minuut vijf en rond zes minuten nog een keer. Dat was me nog niet eerder opgevallen.”

De amateurhistoricus vergelijkt zijn foto’s van het echtpaar eindeloos met de bewegende beelden. „Je kijkt naar lichamelijke kenmerken: de kleur van het haar, de plek van de scheiding, de kaaklijn. Na een tijdje vergelijken dacht ik: dit kan niet missen.”

Marcus Pels wordt direct na aankomst in Auschwitz vermoord in de gaskamers. Zijn vrouw Hendrika overleeft het concentratiekamp. Na de oorlog verhuist ze met haar twee jonge kinderen, die tijdens de oorlog bij een onderduikadres zaten, naar Canada.

Hulsbos zoekt via „een achter-achterneef” contact met de familie om hen te vertellen over zijn ontdekking. De kleindochter van het echtpaar, Lisa Kaufman, blijkt dolgelukkig met de beelden. „Om hem levend te zien is een groot geschenk aan de familie”, zegt ze tegen de NOS. „Mijn moeder en oom hebben geen actieve herinneringen aan hun vader. Oma sprak weinig over de oorlog, omdat het te zwaar was. Voor ons voelt het alsof we een deel van de geschiedenis hebben teruggekregen.”

„Voor ons voelt het of we een deel van de geschiedenis hebben teruggekregen” - Lisa Kaufman, de kleindochter van Marcus Pels

Kinderen

De Westerborkfilm staat vanwege de unieke beelden op de Werelderfgoedlijst van Unesco. De film is permanent te zien bij Herinneringscentrum Kamp Westerbork en in beheer bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Na 80 jaar zijn nog lang niet alle mensen uit de film geïdentificeerd. „Er zijn inmiddels zo’n twintig mensen van wie er een naam bekend is”, zegt Hulsbos. Volgens hem moeten er nog meer namen te achterhalen zijn. „Veel beeld is erg slecht natuurlijk, maar het is wel heel dankbaar werk.”

Eerder dit jaar ontdekte fotograaf Sake Elzinga uit Assen nog dat filmmaker Rudolf Breslauer ook twee van zijn kinderen heeft vastgelegd in de film. Het gaat om Ursula en Stefan, twee van zijn drie kinderen. Ze zijn een paar seconden arm in arm in beeld te zien. In 1944 werd de familie naar Auschwitz gedeporteerd. Van hen overleefde alleen Ursula.