In Nieuw-Beijerland leven ze in spanning toe naar de jaarwisseling. Een jaar geleden liep het in het dorp  „extreem uit de hand”, zegt waarnemend burgemeester Erik van Heijningen. Jongvolwassenen belaagden onder meer twee agenten met een zogeheten shell vanuit een lanceerinstallatie. Enkele twintigers uit Nieuw-Beijerland (4500 inwoners), dat onder de plattelandsgemeente Hoeksche Waard valt, kregen inmiddels celstraffen.

Van Heijningen, van VVD-huize, reed de bewuste nieuwjaarsnacht juist met de politie in een burgerauto in de buurt van Nieuw-Beijerland. „Via het portofoonverkeer hoorde ik een van de agenten roepen: „We zijn geraakt, maar kunnen niet wegkomen!” Ze zijn zich een hoedje geschrokken.” Hij sprak de twee belaagde agenten. „Ze hadden bloed op hun kapotte kleren en kampten met oorsuizen. Als die shell op ooghoogte was ontploft, had het veel slechter kunnen aflopen”, zegt Van Heijningen, voorheen werkzaam als officier van justitie en politieman.

Hoe verklaart de burgemeester dat het in reformatorische dorpsgemeenschappen, zoals die van Nieuw-Beijerland, tijdens de jaarwisseling nogal eens uit de hand loopt? Van Heijningen, die met enkele predikanten uit het dorp sprak over de onlusten: „Er spelen allerlei factoren. Punt is dat het vuurwerk zwaarder wordt, het gaat haast om granaten. Daardoor escaleert de boel vaker dan vroeger.  Verder klagen jongeren nogal eens dat er te weinig voor hen te doen is. Bovendien kent Nieuw-Beijerland een lange traditie van onrust tijdens Nieuwjaar.”

Misschien zien jongvolwassenen de jaarwisseling als een uitlaatklep, oppert hij. „Omdat ze het hele jaar hard hebben gewerkt of allerlei verantwoordelijkheden voelen drukken. Of omdat ze normen en waarden die in hun kerkelijke kring gelden wellicht als beknellend ervaren. Al wil ik voorzichtig zijn om dit soort verbanden te leggen. Die normen en waarden kunnen burgers juist ook behoeden voor wangedrag. Van de politie hoorde ik: „Op zondag doen die kerkelijke jongeren uit Nieuw-Beijerland niet mee aan ongeregeldheden. Vóór en na die dag veroorloven ze zich wel misdragingen.” Dat vond ik een opvallende observatie. Maar zo zijn er ook voetbalsupporters met een goede baan, zonder lidmaatschap van een kerk, die zich bij een wedstrijd misdragen.”

In Nieuw-Beijerland sloegen de rellen een forse wond in de „streng-kerkelijke” gemeenschap, beaamt Van Heijningen. „Aan de ene kant zeg ik: Het recht heeft gezegevierd. Raddraaiers zijn stevig bestraft of moeten nog voor de rechter komen. De schrik zit erin. Ik hoop dat jongeren inzien dat ze in de cel kunnen belanden als ze zich misdragen. Anderzijds wil ik oog hebben voor families van de daders. Je kind zal maar in de cel zitten. We moeten verder met elkaar en er dient ruimte te zijn voor vergeving.”

Met verschillende acties probeert de gemeente Hoeksche Waard  „meer plezier in het leven van jongeren te brengen” en zo rellen te voorkomen. Zo kijkt de gemeente in samenspraak met bewoners of het dorpshuis in Nieuw-Beijerland vaker beschikbaar kan zijn voor activiteiten. Verder kunnen jongeren aan (sport)activiteiten meedoen. „Je hoopt dat jongelui zich zo meer betrokken voelen bij de dorpsgemeenschap en geen rotzooi trappen.”

Cruciaal is dat de vier lokale kerken en jongerenwerkers het gesprek aangaan met de jeugd, benadrukt Van Heijningen. „Over zaken als het belang van het naleven van normen en waarden en het gevaar van groepsgedrag. De een wil nog stoerder zijn dan de ander.”

Is het een idee om dorpelingen tijdens de jaarwisseling een oogje in het zeil te laten houden? „Zoals het er nu uitziet, zullen op 30 december vrijwilligers over straat lopen. Het plan bestond om de dag erna, dus op oudejaarsdag, in het dorp een klein vreugdevuur te organiseren. Maar vanwege het tekort aan benodigde vrijwilligers die avond is de kans dat dat doorgaat, klein.”

Sensatie

In Achterberg, een dorp nabij Rhenen, is menigeen ongeregeldheden rond de jaarwisseling spuugzat. Daarom staken onlangs zo’n twaalf ondernemers uit het dorp de koppen bij elkaar. Ze lanceerden een commissie die „grote ongeregeldheden” moet voorkomen. „Voor de buitenwacht stond Achterberg bij de laatste jaarwisseling in de beeldvorming zwaar in de min. Een 10 halen is de komende oud en nieuw niet mogelijk, maar we gaan wel voor een dikke voldoende”, zegt Anton de Jong (36), zegsman van de groep ondernemers. 
In voorbije jaren liep het keer op keer uit de hand. Soms moest de mobiele eenheid charges uitvoeren. „Er werden in Achterberg op verschillende locaties vuurtjes gestookt. Daardoor ontstond schade aan het asfalt. Ook werden hulpverleners met vuurwerk belaagd. Wel is het zo dat ook mensen van buiten het dorp naar Achterberg kwamen, voor de sensatie.”

„Er ontstond een kat-en-muisspel met de politie; die toestanden willen we niet meer” - Anton de Jong, ondernemer uit Achterberg

Voor de lokale ondernemers staat voorop dat ze „jong en oud een fijn oud en nieuw willen bieden”, benadrukt De Jong. In overleg met de gemeente Rhenen, waar Achterberg onder valt, is centraal in het dorp een locatie aangewezen „om elkaar te ontmoeten en veilig carbid te schieten. Een vreugdevuur is alleen toegestaan met schoon hout en de omvang van dat vuur moet beperkt zijn.”

Tientallen jaren lang was het traditie om op het centrale kruispunt in Achterberg tijdens de jaarwisseling een vuur te maken, legt De Jong uit. „Maar de laatste jaren werd dat verboden. Gevolg was dat de jeugd toch overal brandjes stichtte. Er ontstond een kat-en-muisspel met de politie. De brandweer kwam af op een brand en er was allerlei gedoe. Vorig jaar kwamen politiemensen van buitenaf naar Achterberg. Die agenten hebben totaal geen feeling met de plaatselijke jeugd. Dat soort toestanden willen we niet meer.”

Dorpelingen kunnen weer terecht „voor een hapje en een drankje” in een café met cafetaria. „De afgelopen jaren was die gelegenheid gesloten. Nu hebben we weer een centrale ontmoetingsplek.”

Tijdens een recente bijeenkomst bespraken ondernemers met dorpelingen spelregels voor oud en nieuw. Ook de politie was daarbij. „We willen niet dat er vuurwerk naar hulpverleners wordt gegooid. Ook willen we niet dat het dorp wordt gesloopt.”

De ondernemers roepen hun dorpsgenoten op elkaar een beetje in de gaten te houden. „Heb respect voor anderen en spreek elkaar aan waar nodig.”

Plezier

Hoe veilig vuurwerk af te steken?  Daarover willen jongerenwerkers in de Betuwe de jeugd voorlichten. Met de zogeheten Vuurwerkbus bezoeken ze onder meer scholen. „We gunnen jongeren hun plezier, maar willen wel dat ze hun vuurwerk verantwoord afsteken”, zegt Ralf Reinders (49), jongerenwerker bij de vanuit Tiel opererende organisatie Mozaïek Welzijn.

In de bus kunnen jongeren gratis „preventiemateriaal” ophalen. „Vuurwerkbrillen, aansteeklonten en  vuurwerklampjes. Die kun je met een elastiekje om je vinger winden, zodat je in het donker de lont kunt vinden en je handen vrij hebt”, zegt Reinders. Hij is sinds twaalf jaar actief als jongerenwerker in de gemeente Neder-Betuwe, waar onder meer Opheusden en Kesteren onder vallen.

„Een jongen van 13 kocht in België illegaal vuurwerk; het was pa die de jongen naar België bracht” - Ralf Reinders, jongerenwerker in Neder-Betuwe

De jongerenwerkers binden de jeugd op het hart weg te blijven van zwaar illegaal vuurwerk, zoals de verboden cobra’s, een soort explosieven. Ook waarschuwen ze jongeren om niet zelf te gaan „knutselen” met vuurwerk. „Het beste is de jongeren te confronteren met gebeurtenissen uit hun omgeving. Zo is een paar jaar geleden in Opheusden een complete bovenverdieping uit een huis geknald, nadat iemand op zolder zat te experimenteren met vuurwerk.”

Reinders heeft niet de illusie dat elke jongere zijn vermaningen ter harte neemt. „De afgelopen dagen zijn in Kesteren en Opheusden nog een paar jongens van 13 en 14 opgepakt, omdat ze cobra’s in huis hadden liggen. Sommige jongeren wuiven bezwaren weg. Ze vinden het bijvoorbeeld niet nodig om een vuurwerkbril  te dragen of een pot vuurwerk bij het afsteken op de grond te zetten.”

Punt is dat menig jongere de voorliefde voor stevig knalspul „niet van een vreemde heeft”, tekent Reinders aan. „Pas hoorde ik over een jongen van 13 die in België vuurwerk had gekocht, waaronder illegaal spul. Het was pa die de jongen met de auto naar België bracht.”

Willen autoriteiten rellen met oudjaar voorkomen, dan is het zaak dat ze het hele jaar door contact houden met jongeren, benadrukt Reinders. „Ken de jeugd die op straat rondhangt. Onbekend maakt onbemind. Zorg dat je als wijkagent oren en ogen in de wijk hebt. De gemeente Neder-Betuwe is al maanden voor de jaarwisseling in overleg met allerlei organisaties. Dat vind ik een gedegen aanpak.”

In plaatsen als Opheusden en Dodewaard braken tijdens de jaarwisseling in het verleden nogal eens forse vuurwerkrellen uit. „De ongeregeldheden begonnen al in oktober. Door vreugdevuren op de openbare weg ontstond schade aan gemeentelijke eigendommen.”

In relatief hechte gemeenschappen helpt de inzet van ”eigen mensen”, zegt Reinders. „In de gemeente Neder-Betuwe ruimt niet een grote regionale afvalverwerker, maar een lokale ondernemer restanten van een vreugdevuur op straat meteen op. Dat is bewust beleid. Jongeren zullen zo’n bekende uit het dorp minder snel lastig vallen.”

In de gemeente Neder-Betuwe zullen jongeren niet gauw de brandweer belagen, is zijn ervaring. „De brandweer geniet daar veel respect en heeft een florerende jeugdbrandweer. Wel kreeg de brandweer vorig jaar een keer vuurwerk naar zich toegegooid. Maar dat was een uitzondering. De dader bleek onder invloed. De jongeman had achteraf spijt.”

Best zorgen maakt de jongerenwerker zich over het gebruik van alcohol en andere verdovende middelen rond de jaarwisseling. „Vaak nuttigen mensen rond de lunch al hun eerste alcohol. Ze kunnen dan rond middernacht al aan zo’n vijftien biertjes zitten. Hulpverleners dienen niet alleen rond de jaarwisseling, maar het hele jaar door te waarschuwen voor de gevolgen van overmatig drankgebruik. Uit recent onderzoek van de GGD blijkt dat mensen in de gemeente Neder-Betuwe meer drinken dan het landelijk gemiddelde.”

Surveillanten

In Staphorst houden stewards al jarenlang een oogje in het zeil tijdens de oudejaarsnacht . Dorpelingen in hesjes mengen zich tussen de honderden jongeren die zich verzamelen op een kruispunt in het dorp. „De sfeer is doorgaans gezellig”, zegt Jan Kuijers, die zo’n vijftien jaar coördinator was van de stewards, een soort surveillanten.

Voordeel is dat de jeugd en de ‘wakers’ elkaar vaak kennen. Daardoor zullen jongeren zich niet zo snel ernstig misdragen. „Ik spreek in die nachten bijvoorbeeld oud-leerlingen”, zegt Kuijers, in het dagelijks leven directeur van de Koning Willem-Alexanderschool.

In vroeger dagen, zonder stewards, liep het in Staphorst nogal eens uit op ongeregeldheden. „Er werden vernielingen aangericht en er ontstonden confrontaties tussen de politie en de Staphorster jeugd.”

„Als je een cobra naar iemand gooit, kan er een serieus probleem ontstaan” - Jan Kuijers, hield in Staphorst oogje in het zeil tijdens Oudjaar

De stewards vormen tijdens de jaarwisseling „een verlengstuk” van de officiële hoeders van openbare orde en veiligheid, zegt Kuijers. „We hebben goede samenspraak met de gemeente en politie.” De laatste jaren blijft massale politie-inzet doorgaans achterwege. „Als zich een politieauto meldt bij het kruispunt waar de jongeren zich verzamelen, krijgen de agenten ook een hand.”

Het benaderen van de jongeren vergt „tact”, zegt hij. „Vermijd het opgeheven vingertje en leg niet op iedere slak zout. Vernielingen moeten we natuurlijk niet hebben. Maar als iemand een keer vuurwerk gooit dat misschien wat zwaarder klinkt, doe daar dan niet moeilijk over.”

Intussen maakt Kuijers zich zorgen over de opkomst van zwaar, illegaal vuurwerk, zoals cobra’s. „Het gros van de honderden mensen op het kruispunt baalt van dat zware vuurwerk. Maar een tiental opgeschoten jongeren steekt dat wel af. Als je een cobra naar iemand gooit, kan er een serieus probleem ontstaan.”

Niet elke jongere staat na de nodige drankconsumptie nog even stevig op de voeten in de oudjaarsnacht. „De afgelopen vijftien jaar hebben we een keer of vier iemand thuis afgeleverd tot aan de voordeur.”