Een werknemer, laten we hem Hans noemen, werd al langere tijd gepest op zijn afdeling. Hij werd genegeerd, dus bijvoorbeeld niet gegroet als hij ’s morgens op zijn werk verscheen. Tijdens een teamoverleg schoot Hans hierover uit zijn slof. Zijn emoties en een gevoel van onrechtvaardigheid werden hem te veel. Op advies van een collega nam hij een dag voor zijn vakantie contact op met de externe vertrouwenspersoon. Hans wilde het liefst dezelfde dag nog een afspraak om niet vol stress en spanning met vakantie te gaan.

Zo kan hij diezelfde dag nog terecht bij Janneke Vogelaar, bedrijfsmaatschappelijk werker en extern vertrouwenspersoon bij ADXpert, een arbodienstverlener in Ridderkerk. Vogelaar krijgt tientallen mensen op haar spreekuur die te maken hebben met pestgedrag op het werk. „Veel mensen voelen zich bezwaard om bij een vertrouwenspersoon aan te kloppen. Ze schamen zich of twijfelen aan zichzelf. Ze denken dat het aan henzelf ligt. Vaak doen ze pas melding als de situatie uit de hand is gelopen. Bij Hans lukte het mij, nadat hij zijn verhaal had gedaan, om hem gerust te stellen en hem nieuwe inzichten te geven in de situatie. Het gesprek voelde als een ontlading voor hem.”

Werknemersorganisatie het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) onderzoekt hoeveel werkenden te maken krijgen met pestgedrag. Vorige maand bleek dat ruim een kwart van de werkenden (27 procent) weleens te maken heeft met treiteren, roddelen, uitlachen of ander vervelend gedrag op het werk. „Dit zijn bizarre cijfers”, stelde CNV-voorzitter Piet Fortuin na het verschijnen van het rapport. „Omgerekend gaat het om 2,6 miljoen werkenden. Het is onbestaanbaar dat de werkplek voor zo veel mensen een kwelling is.”

Impact

Ook Jan Schreuders van de reformatorische vakorganisatie RMU onderstreept de impact van gepest worden op het werk. „Wie fulltime werkt, brengt een derde van de tijd door op het werk. Een derde slaap je, een derde is privétijd. Als het in sociaal opzicht niet goed gaat op je werk, heeft dat ook gevolgen voor je privéleven.”

Pesten is volgens Schreuders wel een heel breed begrip. „Het is eigenlijk een hele waaier waar allerlei soorten gedrag onder vallen. Wat ik vaak tegenkom in mijn werk is dat iemand genegeerd, niet gezien wordt door leidinggevenden of collega’s. Dat gaat vaak op een geraffineerde manier. Bijvoorbeeld dat een chef bij allerlei collega’s informeert hoe het thuis gaat, maar bij één collega niet. Die voelt zich buitengesloten en gaat aan zichzelf twijfelen: Wat doe ik verkeerd?”

Vogelaar: „Pesten kan direct of indirect gebeuren. Een voorbeeld van direct pesten is wanneer iemand gekleineerd, genegeerd of buitengesloten wordt, onnodig kritiek krijgt of wanneer er vervelende opmerkingen of ‘net niet leuke’ grapjes over een persoon worden gemaakt. Ook dreigen en machtsmisbruik worden gezien als pesten. Pesten kan ook achter iemands rug plaatsvinden, zoals het geval is bij roddelen of het verspreiden van valse geruchten, dit wordt indirect pesten genoemd.”

Of iets pesten is, is volgens Vogelaar niet altijd objectief vast te stellen. „Soms heeft degene die het grapje maakt niet door dat de ander dit als pesten ervaart. Uitgangspunt is dat als iemand iets als pesten ervaart, er iets gedaan moet worden. Iedereen moet zich veilig kunnen voelen op zijn werk. Door het gedrag bespreekbaar te maken worden collega’s zich bewust van het effect. Meestal is dit genoeg om het gedrag te laten stoppen.”

Een op de zes (16 procent) ondervraagden in het CNV-onderzoek gaf aan gepest te worden door zijn of haar leidinggevende. „Dubbel fout”, vindt CNV-voorzitter Fortuin. „De leidinggevende is bij uitstek de persoon die medewerkers een veilige en prettige werkplek moet bieden. Een pestende leidinggevende maakt het werkende leven erg moeilijk en brengt werknemers in een onmogelijke positie. Er is daarbij ook sprake van machtsverhoudingen waarbij de werknemer vogelvrij is.”

Een voorbeeld van hoe het stevig mis kan gaan, is het rapport ”Niets gezien, niets gehoord, niets gedaan. De zoekgemaakte verantwoordelijkheid” , dat 1 februari verscheen over grensoverschrijdend gedrag bij de landelijke publieke omroepen. Ruim 1484 medewerkers zeiden in 2023 te maken te hebben gehad met stelselmatige sabotage, fysiek of verbaal geweld en seksuele intimidatie.

Reformatorische bedrijven

Vanwege de christelijke oproep tot naastenliefde zou je verwachten dat pesten in reformatorische bedrijven minder voorkomt dan bij seculiere organisaties. Niets is minder waar. Schreuders: „Helaas kom ik het binnen de gereformeerde gezindte net zo veel tegen als daarbuiten.”

Reformatorische werknemers zullen vanwege hun geloof en hun principes over het algemeen wat minder snel over hun baas klagen dan seculieren. Dat heeft ook met het vijfde gebod te maken, waarvan de [Heidelbergse Catechismus zegt: „Dat ik mijn vader en mijn moeder, en allen die over mij gesteld zijn, alle eer, liefde en trouw bewijze, en mij hunner goede leer en straf met behoorlijke gehoorzaamheid onderwerpe, en ook met hun zwakheid en gebreken geduld hebbe, aangezien het Gode belieft, ons door hun hand te regeren.”

Daarnaast zijn reformatorische werknemers geneigd misstanden met de mantel der liefde te bed](https://www.heidelbergse-catechismus.nl/dankbaarheid/zondag-39/vraag-104)ekken. De gereformeerde gezindte is nogal gesloten. Iedereen kent iedereen. Mensen zijn vaak bang voor status- en gezichtsverlies. Ze moeten vooral de schijn ophouden dat alles goed gaat en ook goed geregeld is. Dat is lastig te doorbreken.

Zorg

Er zijn onderzoekers die zeggen dat vrouwen meer pesten dan mannen. Dat zou verklaren dat er in de zorgsector relatief veel pestgevallen voorkomen, daar werken immers veel vrouwen. In veel gevallen hebben zij het salaris hard nodig om financieel rond te komen. Daardoor zullen ze niet snel klagen, want ze zijn bang dat het hun baan kan kosten.

Schreuders: „Er wordt in de zorg steeds meer gewerkt met zelfsturende teams. Door het ontbreken van een leidinggevende ontstaan er heel vaak informele leiders. Zij zijn verbaal sterk en de groep is geneigd met hen mee te praten. Teamleden die dat niet doen, sneeuwen onder of worden genegeerd als ze wat zeggen. Daarover aan de bel trekken is niet simpel. Dit is een nadeel van zelfsturende teams.”

Iets meer dan de helft van de ondervraagden in het CNV-onderzoek geeft aan dat er op de werkvloer niet wordt opgetreden tegen pesten of grensoverschrijdend gedrag. Een kwart stelt dat pesters wegkomen met hun gedrag. Fortuin: „Schrijnend. Je voelt je onveilig op je werk maar pesters komen hier gewoon mee weg. Werkgevers moeten een zerotolerancebeleid voeren bij pestgedrag.”

Vertrouwenspersoon

Een vertrouwenspersoon op het werk is een „must”, zegt zowel Vogelaar als Schreuders. Uit het CNV-onderzoek bleek dat bij 16 procent van de respondenten geen vertrouwenspersoon op het werk aangewezen is. Schreuders: „Een gemiste kans om negatieve processen te doorbreken. Iemand die wordt gepest kan bij zo’n persoon 100 procent vertrouwelijk zijn of haar verhaal doen. Dat is vaak de eerste stap naar herstel.” Vogelaar: „Vertrouwenspersonen kunnen geen problemen oplossen. We horen maar één kant van het verhaal. Dat maak ik altijd duidelijk bij de melders. We bieden hulp aan en een luisterend oor. Ook geven we advies. De werknemer bepaalt uiteindelijk zelf wat hij of zij hiermee doet.”

Een meerderheid in de Tweede Kamer stemde op 23 mei vorig jaar voor het verplicht stellen van een vertrouwenspersoon bij bedrijven met meer dan tien werknemers. Het wachten is nu totdat ook de Eerste Kamer akkoord gaat. Vogelaar: „Werkgevers zijn volgens de Arbowet verplicht hun personeel te beschermen tegen lichamelijke, psychische en sociale klachten. Het aanstellen van een vertrouwenspersoon binnen de organisatie is een mogelijkheid om invulling te geven aan die verplichting uit de Arbowet.”

Daarnaast adviseert het CNV ook om een pestprotocol te ontwikkelen. Bij een op de drie werkenden is het niet aanwezig. „Dit protocol moet duidelijk maken welk gedrag wel en welk gedrag niet door de beugel kan. Pesten en grensoverschrijdend gedrag mogen geen enkele ruimte hebben op de werkvloer”, stelt Fortuin.

Schreuders vindt zo’n protocol een goed idee: „Het zorgt ervoor dat je als werkgever weet wat je moet doen als er plotseling een werknemer gepest blijkt te worden.” De RMU-man heeft er wel een kanttekening bij: „Laat er in zo’n protocol dan ook aandacht zijn voor degene die beschuldigd wordt. Er zijn namelijk ook gevallen bekend van personen die ten onrechte beschuldigd werden van pesten. Zulke mensen moeten ook beschermd worden. Als je bijvoorbeeld direct hangende het onderzoek geschorst wordt, raakt zo’n persoon onherstelbaar beschadigd terwijl er mogelijk sprake is van een misverstand. Dat maak je nooit meer goed.”

Vogelaar wijst nog op de Wet bescherming klokkenluiders, waar werkgevers met minstens vijftig werknemers per 17 december 2023 aan moeten voldoen. Deze wet verplicht bedrijven om een interne meldprocedure te hebben voor het melden van vermoedens van misstanden. De nieuwe wet moet bijdragen aan een veiliger werk- en meldklimaat in organisaties.

Want ongewenst gedrag –waaronder pesten– wordt nog steeds weinig gemeld, vindt Vogelaar. „Dat wat wel gemeld wordt, is het spreekwoordelijke topje van de ijsberg. Het overgrote deel van de incidenten wordt niet gemeld.”

Het is volgens bedrijfsmaatschappelijk werker Vogelaar belangrijk dat ongewenst gedrag bespreekbaar wordt gemaakt. „Er moet veiligheid ontstaan om elkaar op grensoverschrijdend gedrag aan te mogen en kunnen spreken en zelf erop aanspreekbaar te zijn. Dat begint bij bewustwording: wat is ongewenst en gewenst gedrag en is dat voor iedereen anders? Wat doet de omgeving? Een werkgever kan hier een voorlichting of workshop over organiseren, bijvoorbeeld gegeven door een vertrouwenspersoon.”

Hoe gaat het nu met Hans? Vogelaar spreekt hem na zijn vakantie weer. „Hans wilde graag met zijn leidinggevende gaan praten. Samen hebben we dit gesprek voorbereid. Uiteindelijk is het gesprek hem erg meegevallen. Dit situatie verbeterde. Hans voert nu met hernieuwde energie zijn werkzaamheden uit en het contact met zijn collega’s is weer goed.”