Die vraag dringt zich op na lezing van het boek ”Onder de schaduw van Uw vleugels” van Jochen Klepper. Daarin maak je aan de hand van dagboekfragmenten van deze Duitse schrijver-dichter mee hoe hij in Berlijn de periode 1932 tot 1942 beleeft. Klepper trouwt in 1932 een Joodse weduwe –Johanna– die met twee dochters is achtergebleven. En dan komt Hitler aan de macht, en sluit het net zich langzaam rond de Joodse gemeenschap. Dochter Brigitte weet te emigreren, Renate blijft in Berlijn. De situatie wordt steeds nijpender, tot het drietal in december 1942 niets anders weet te doen dan de gaskraan open te draaien…

Wat opvalt, is dat Klepper in deze periode van angst en aanvechting zo veel steun ontleent aan de kerkdienst, de liturgie, het avondmaal, het kerkelijk jaar. Aan het terugkerend ritueel van de kerstavond en de paasnacht, aan de liederen en het klokgelui. Hoeveel kracht er voor hem uitgaat van een gotische sculptuur van de zegenende Christus, die Jochen vlak voor hun tragische dood aan Johanna cadeau doet. Deze rituelen en symbolen vormen, naast het Woord, de steunberen voor Jochens wankele geloof, de stutten voor zijn bevende ziel.

Iemand zegt: Klepper was luthers, in die setting spelen sacramenten en symbolen een veel grotere rol dan in de sobere calvinistische traditie. Dat zal waar zijn. Maar wie Calvijn goed leest, ziet bij hem dezelfde nadruk op de kracht van de sacramenten. Het avondmaal, door Christus ingesteld om Zijn gemeente te vormen en te voeden, te steunen en te sterken, moet wat hem betreft dan ook „zeer dikwijls en minstens iedere week” aan de gemeente worden voorgesteld (”Institutie” 1536). Furieus is de reformator over Rome, die dit geestelijk voedsel de gemeente heeft afgenomen en haar daarmee de wekelijkse versterking onthield.

Dezelfde notities vinden we in de Heidelberger. De Geest wérkt het geloof door de verkondiging van het Evangelie, maar verstérkt het door het gebruik van de sacramenten (zondag 25). De samenkomst op de rustdag is er dan ook niet alleen om het Woord te horen, God aan te roepen en de arme christelijke handreiking te doen, maar eveneens om de sacramenten te gebruiken (zondag 38). Niet als iets wat er zo nu en dan als extra bijgevoegd wordt, maar als wezenlijk onderdeel van de eredienst en van het christelijk leven.

Van Klepper leer ik hoe lied en liturgie, symbool en sacrament je kunnen dragen, zelfs in tijden van grote nood.