Rusland blijft vriend en vijand verbazen. Na de mislukte opstand van Wagner op 24 juni tegen de Russische legertop leek het lot van Prigozjin voorgoed bezegeld. De Russische president Vladimir Poetin kent immers geen genade voor „landverraders”.

Prigzozjin zou na zijn ”Mars voor gerechtigheid”, waarmee hij Moskou tot op 230 kilometer afstand naderde, worden verbannen naar Wit-Rusland. Poetin bood de huurlingen van Wagner na hun mislukte muiterij drie opties aan: naar huis gaan, zich aansluiten bij het Russische leger of verkassen naar Wit-Rusland.

De tegenstrijdige berichten over Wagner en Prigozjin buitelen sindsdien over elkaar heen. De wrede huurlingenleider zou zijn tanks, pantservoertuigen en andere zware wapens hebben moeten inleveren bij het Russische leger. Tegelijkertijd heeft Prigozjin naar verluidt zijn privéwapens, een zak roebels ter waarde van 110 miljoen dollar en vijf goudstaven teruggekregen. De Russische autoriteiten troffen deze aan bij huiszoekingen in het luxueuze landhuis van de militieleider. Daarbij stuitte de politie ook op tal van vermommingen en valse paspoorten.

Bovendien blijft Prigozjin –tot verbazing van ongeveer iedereen– overal opduiken. De Wagnerbaas pendelt met zijn Embraer-privéjet naar verluidt heen en weer tussen Wit-Rusland, St. Petersburg, Moskou en Rostov. Eind vorige week dook hij op in onderbroek in een legertent, mogelijk bij Asipovichy, ten zuiden van de Wit-Russische hoofdstad Minsk. Waar en wanneer de foto exact is genomen, staat echter niet vast.

Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov reageerde met de mededeling dat de Russische autoriteiten „geen behoefte en mogelijkheden” hebben om Prigozjins bewegingen te traceren. „Kennelijk loopt hij nog op vrije voeten”, concludeert Ruslandkenner Laura Staurink van de nieuws- en opiniesite Raam op Rusland.

Niet zeker is dat Prigozjin überhaupt nog in leven is. Mogelijk zijn er dubbelgangers actief. Starink vermoedt dat Prigozjin nog leeft. „Poetin vindt het waarschijnlijk niet verstandig om nu met hem af te rekenen.”

Ook berichten over de Wagnergroep staan haaks op elkaar. Poetin beweerde recent op een vraag van Kommersant, een aan het Kremlin gelieerd dagblad, dat Rusland geen private legers kent. „Er is een groep, maar juridisch bestaan ze niet.” Eind juni erkende Poetin nog miljarden in Wagner te hebben geïnvesteerd. „De bekende schimmigheid”, reageert Starink. „Poetin creëert altijd rookgordijnen.”

Nog meer onduidelijkheid. Poetin, Prigozjin en 35 commandanten van Wagner zouden op 29 juni, vijf dagen na de opstand, een ontmoeting hebben gehad in het Kremlin. De Russische president maakte het nieuws van de drie uur durende meeting zelf bekend tegenover Kommersant. Beelden van de bijeenkomst ontbreken echter.

„Poetin zegt de manschappen van Wagner met drie punten te hebben toegesproken”, zegt de Ruslanddeskundige. „Jullie hebben goed gewerkt in de oorlog in Oekraïne, jullie muiterij met Prigozjin op 24 juni was stupide, maar ik strijk met mijn hand over mijn hart.”

Deze vorm van gratieverlening van de Russische leider is „heel on-Poetins”, reageert Starink. „Dat Prigozjin nog altijd vrij man is, getuigt niet van sterk leiderschap van Poetin.” Iedereen in Rusland die zich schuldig maakt aan opstand wordt opgepakt. „Mensen die met een leeg wit A4-tje demonstreren op het Rode Plein worden gevangengenomen.”

Afrekening

Poetin durft op dit moment niet af te rekenen met Prigozjin. De verklaring is volgens Starink redelijk eenvoudig. „Prigozjin is te populair. Poetin durft het niet aan zich te ontdoen van de bekende huurlingenbaas, die groot aanzien en vertrouwen geniet in het Russische leger en bij nationalisten.”

Bovendien vormt de Wagnerbaas „geen acute bedreiging” meer voor het Kremlin, analyseert Starink. „Prigozjin is onttroond. Poetin is wraakzuchtig en zal niet vergeten wat hij heeft gedaan. Maar om zeep helpen, zal hij Prigozjin op dit moment waarschijnlijk niet.”

Poetin maakt zich wel degelijk zorgen over Prigozjin, stelt het Amerikaanse Institute for the Study of War (ISW) vast. De Russische leider probeerde zondag tijdens de ontmoeting met zijn Wit-Russische collega Loekasjenko „macht en vertrouwen uit te stralen”.

Beide presidenten toerden –bewust– rond met gouverneur Alexander Beglov van St. Petersburg en de jongste dochter van de Russische defensieminister Sergej Shoigu, Ksenia Shoigu, door de havenstad Kronstadt bij St. Petersburg. Beide zijn „persoonlijke vijanden van Prigozjin”. Bovendien is Kronstadt de plek van een mislukte opstand van boeren en matrozen in 1920 en 1921 tegen de regering. De hint naar de muiterij van Prigozjin is duidelijk.

Verder liet Poetin zich opnieuw uitgebreid fotograferen met grote groepen burgers, onder wie veel kinderen. „Waarschijnlijk om zichzelf te presenteren als een populair en geliefd leider onder het Russische volk.” ISW ziet hierin aanwijzingen dat Poetin zich zorgen maakt over „zijn populariteit, de veiligheid van zijn regime en de reeks facties die strijden om de macht binnen de hoge echelons van het Russisch bestuur”.

Zuiveringen

De gewapende opmars van Prigozjin dreunt nog altijd na in Moskou. Waarschijnlijk heeft de muiterij heimelijk steun gekregen van hoge pieten die zich ergeren aan de slechte prestaties van de Russische defensieminister Shoigu en legerleider Valeri Gerasimov.

Uit angst voor criticasters is Poetin daarom bezig met omvangrijke zuiveringen in het leger. „Hij probeert te achterhalen hoe groot de steun voor Prigozjin is”, legt Starink uit. „En hij wil weten hoe betrouwbaar het leger nog is.” Volgens de Wall Street Journal zijn minstens dertien hoge militairen verhoord over betrokkenheid bij de muiterij.

Generaal Sergej Surovikin, die op de hoogte zou zijn geweest van de opstand van Wagner, is sindsdien niet meer in het openbaar verschenen. Generaal Ivan Popov, gelegerd in het bezette Zaporizja, moest het veld ruimen, nadat hij kritiek uitte op het gebrek aan munitie, luchtafweersystemen en afwisseling van manschappen. Ook generaal-majoor Vladimir Seliverstov, gelegerd in Bachmoet, is ontslagen na kritische opmerkingen.

„De onvrede in het Russische leger wordt allang niet meer alleen geuit door militairen in de loopgraven met een slecht moreel”, stelt Starink vast. De kritiek richt zich op de legerleiding; nog niet op Poetin. Alleen de nationalist Igor Girkin, in Den Haag bij verstek veroordeeld voor het neerhalen van vlucht MH17, is de enige die Poetin „een ramp” voor het land heeft genoemd. Afgelopen weekend is Girkin opgepakt voor „extremisme”.

Ondanks de grote onvrede in het middenkader van het Russische leger leidt dit niet tot een coup, verwacht Ruslandkenner Starink. „Rusland kent geen traditie van militaire staatsgrepen, maar dat nu serieuze kritiek komt uit de doorgaans volgzame militaire kringen is voor Poetin onrustbarend.”

Geen gevechtsrol

Niet alleen de positie van Prigozjin roept vragen op, dat geldt ook voor de toekomstige rol van Wagner als privéleger. „Sinds de muiterij neemt Wagner niet meer deel aan enige gevechtshandeling of belangrijke ondersteunende operatie in Oekraïne”, aldus de Amerikaanse perssecretaris en brigadegeneraal Pat Ryder van het Pentagon recent.

Poetin probeert een scheiding aan te brengen tussen Wagner en de leider van het huurlingenkorps, stelt de Amerikaanse denktank ISW. Ruslandkenner Starink onderschrijft deze analyse. De Russische president wil gebruik blijven maken van de goedgetrainde Wagnermanschappen door hen op te nemen in het Russische leger onder een nieuwe commandant, die de groep al zestien maanden heeft gediend.

Wagnerbaas Prigozjin bedankt voor de eer. „Hij gaat echt niet dienen onder de minkukels van een Gerasimov en Shoigu”, geeft Starink aan. De uiterst wrede Wagnerleider heeft juist maandenlang felle kritiek geuit op het Russisch militair leiderschap en de slechte prestaties in de oorlog in Oekraïne.

Wit-Rusland

De aanwezigheid van Wagner in Wit-Rusland breidt zich uit, constateerde ISW zondag. Wagner zou het Wit-Russische leger trainen met dertig instructeurs op drie legerbases. Afgelopen weekend doken satellietbeelden op van Asipovichy. Op dit legerkamp staan honderden pickup’s en bestelbusjes, vijf bussen en pakweg 35 diepladers voor zwaar militair materieel.

Ook in de legerkampen Brest, tegen de Poolse grens, en Gozhsky, op de grens van Polen en Litouwen, zijn Wagnermanschappen gesignaleerd. Tijdens een ontmoeting van Poetin en Loekasjenko zondag in St. Petersburg waarschuwden beiden dat Wagner een bedreiging voor Polen is. De regering in Warschau stuurt extra troepen naar de grens.

„Wagnertroepen vormen geen bedreiging voor Polen of Oekraïne”, zegt de Amerikaanse denktank ISW. Tenzij de manschappen tanks en pantservoertuigen krijgen. „Zelfs dan vormen ze geen enkele bedreiging van betekenis voor de NAVO.”

Vieze klusjes

Sowieso is weinig bekend over de kracht en omvang van Wagner. „We weten eigenlijk niets”, geeft Starink aan. „Het is nog altijd een schimmig leger.” Aan de opmars naar Moskou hebben naar schatting hooguit 4000 manschappen meegedaan.

Prigozjin zelf beweert over 25.000 man te beschikken. Wagner zou pakweg 50.000 criminelen uit gevangenissen hebben geronseld. Bij de slag om Bachmoet zijn naar verluidt ook 20.000 man van Wagner gesneuveld.

Wagner is al vele jaren actief in verschillende werelddelen. De huurlingenmilitie blijft waarschijnlijk actief in bijvoorbeeld Afrika en Syrië, verwacht Starink. „Om vieze klusjes voor het Kremlin op te pakken.”