Het is zaterdag een jaar geleden dat Rusland, Oekraïne en de bemiddelaars Turkije en de Verenigde Naties hun handtekening zetten onder wat officieel het Black Sea Grain Initiative heet. De overeenkomst werd alom begroet, omdat de deal een einde maakte aan de vrees voor een snelle stijging van de voedselprijzen op de wereldmarkt.

Oekraïne en Rusland horen bij de grootste graanproducenten van de wereld. China en Europa halen een deel van hun behoefte uit Oekraïne, arme landen kopen vooral Russisch graan, want dat is goedkoper.

In het graanakkoord is afgesproken dat alle schepen die in drie aangewezen Oekraïense havens producten laden, gecontroleerd worden onder toezicht van de vier partijen. Dat gebeurt bij de Bosporus, de zeestraat door Turkije tussen de Zwarte Zee en de Middellandse Zee, en wel twee keer: zowel op heenweg naar Oekraïne als bij terugkeer. Op die manier wordt voorkomen dat bijvoorbeeld stiekem wapens naar Oekraïne worden gebracht.

Ondanks Russische trainering van de controles ging de Oekraïense export gestaag door. Tot zondag, toen een laatste schip geladen met mais en koolzaad de haven van Odesa verliet, op weg naar de Bosporus. Maandagavond 23.00 uur Nederlandse tijd verliep de deal, nadat de Russen eerder op dag al hadden aangekondigd niet akkoord te gaan met een vierde verlenging van de afspraken.

Voedselprijs

De Russische opzegging van de graandeal kan grote gevolgen hebben voor de voedselprijzen. VN-chef António Guterres spreekt in een reactie van „een klap voor mensen in nood”. „Honderden miljoenen mensen lijden honger en consumenten worden geconfronteerd met een wereldwijde crisis van stijgende kosten van het levensonderhoud. Zij zullen de prijs betalen”, aldus Guterres.

Van de totale uitvoer van 33 miljoen ton Oekraïense landbouwproducten onder de deal ging 2,2 procent via het Wereldvoedselprogramma (WFP) als voedselhulp naar landen zoals Ethiopië, Somalië en Jemen. De secretaris-generaal zegt dat de VN zich zullen blijven inspannen voor een onbeperkte toegang tot de wereldmarkt als het gaat om voedsel en kunstmest uit Oekraïne en Rusland.

Demissionair minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken) noemt het „uiterst immoreel” dat Moskou voedsel als wapen blijft gebruiken. Nederland steunt volgens Hoekstra de pogingen door de VN, de EU en Turkije om Rusland ertoe te bewegen de graandeal alsnog te verlengen.

De Amerikaanse ambassadeur bij de Verenigde Naties, Linda Thomas-Greenfield, beschuldigt Moskou ervan „de mensheid te gijzelen”. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz vindt de Russische opzegging van de graandeal „een slechte boodschap aan de rest van de wereld”.

De prijzen op de graanbeurs in Chicago, een belangrijke graadmeter voor de wereldmarkt, gingen dinsdag omhoog. Graananalist bij de Rabobank Dennis Voznesenski verwacht dat de graanprijzen beweeglijk zullen blijven, totdat duidelijk is wat het effect is. „De belangrijkste vraag zal zijn of Oekraïne blijft exporteren via de Zwarte Zee zonder de veiligheid van de graancorridor”, stelt hij.

Bakkers

Volgens de Nederlandse Vereniging voor de Bakkerij (NVB) hoeven Nederlanders zich vooralsnog geen zorgen te maken over de prijs van brood, nu de deal is verlopen. Volgens directeur Wim Kannegieter hebben bakkerijen vaak langetermijncontracten afgesloten over de kostprijzen voor tarwe en graan.

Op korte termijn verwacht hij dan ook niet dat de consument iets zal merken. „Bovendien, bakkerijen halen hun graan voor het grootste deel uit Duitsland, Frankrijk en Nederland, niet uit Oekraïne. En ook met supermarkten zijn afspraken gemaakt over prijzen van broden”, legt Kannegieter uit.

Rusland heeft meerdere keren gedreigd met het stopzetten van zijn medewerking. Het land vindt dat de export van zijn eigen landbouwproducten onterecht wordt getroffen door belemmeringen die het gevolg zijn van internationale sancties. Daar moet volgens het Kremlin een einde aan komen omdat deze producten zelf niet het doelwit zijn van sancties.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky hoopt nu met Turkije en de Verenigde Naties de deal voort te zetten zonder Rusland. Volgens Zelensky heeft VN-chef Guterres toegezegd samen te werken.

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan zegt dat hij contact gaat opnemen met zijn Russische ambtgenoot Poetin. Volgens Erdogan heeft Poetin liever dat de graandeal blijft voortbestaan.