Als het aan vier Wageningse wetenschappers ligt, krijgt elke boer emissierechten toegewezen voor ammoniak, broeikasgassen en stikstof in de bodem. Zo kan hij zelf zijn bedrijfsvoering bijsturen, in plaats dat hij ingewikkelde regels krijgt opgelegd.
De hoogleraren Wim de Vries en Martin van Ittersum, landbouweconoom Roel Jongeneel en onderzoeker Gerard Ros lanceren hun ideeën in een essay, dat donderdag op de website van Wageningen University & Research is gepubliceerd. Hun doel is, zo schrijven ze, dat boeren “eerlijk” worden beloond voor duurzaam werken.
Ze hebben hun stuk inmiddels onder de aandacht gebracht van minister van Landbouw Piet Adema. “We gaan er vanuit dat hij het meeneemt in de onderhandelingen over het landbouwakkoord”, zegt De Vries. Die verlopen moeizaam en bevinden zich in een cruciale fase.
De vier vertalen de landelijke doelen voor stikstof, waterkwaliteit en klimaat naar toelaatbare emissies per bedrijf. Voor akkerbouwers en melkveehouders zijn deze plafonds gekoppeld aan de grond die ze in gebruik hebben, voor varkens-, pluimvee- en vleeskalverhouders aan hun veestapel.
De plafonds, door de wetenschappers aangeduid met de term kritische prestatie-indicatoren (KPI’s), variëren per provincie. Die verschillen hangen samen met zaken als grondsoort, waterhuishouding, de nabijheid van natuurgebieden en het type landbouwbedrijven.
Halvering
Over heel Nederland moet de uitstoot van ammoniak tegen 2030 of 2035 -over het jaartal steggelt de politiek momenteel- met de helft omlaag ten opzichte van 2018. Voor broeikasgassen gaat het om een halvering tegen 2050. Grondwater mag niet meer dan 50 milligram nitraat per liter bevatten.
Om het eerste doel te bereiken, denken de wetenschappers concreet aan een plafond van 20 tot 25 kilogram ammoniak per hectare per jaar voor de grondgebonden veehouderij. De toelaatbare uitstoot in de intensieve veehouderij varieert van 0,05 tot 0,50 kilogram ammoniak per dier, afhankelijk of het een kip, varken of vleeskalf betreft.
Ook voor broeikasgassen komen er plafonds. Per hectare grasland mag in het Wageningse voorstel jaarlijks 9 kilogram lachgas en 150 kilogram methaan de lucht ingaan. Per dier gaat het onder meer om 3 tot 12 kilogram methaan voor varkens en vleeskalveren.
Om nitraatuitspoeling tegen te gaan, stellen de wetenschappers een zogeheten toelaatbaar bodemoverschot voor tussen 50 en 125 kilogram stikstof per hectare. Deze hoeveelheid is afhankelijk van landgebruik, grondsoort en grondwaterstand.
Volgens hun voorstel kent de overheid bij de start van het nieuwe beleid aan elke boer emissierechten, op basis van de situatie in “bijvoorbeeld 2018”. De doelen moeten gehaald worden binnen een nog af te spreken termijn. Emissierechten worden verhandelbaar, waarbij de overheid bij elke transactie een deel afroomt om een landelijke daling te borgen.
Bufferzones
Omdat ammoniak vooral op korte afstand van de bron -de stal- neerslaat, komen er volgens het voorstel “extra maatregelen” in bufferzones van 500 tot 1000 meter rondom kwetsbare natuurgebieden. De vier wetenschappers ramen de oppervlakte daarvan op 200.000 hectare. Juist dit punt ligt momenteel gevoelig in de onderhandelingen over het landbouwakkoord.
Minister Adema hoopt het nog deze maand eens te worden met de landbouworganisaties, provincies, natuurorganisaties en ketenpartijen waarmee hij sinds begin dit jaar in gesprek is. Het akkoord moet de sector zekerheid en perspectief bieden voor de periode tot 2040.
Twee agrarische partijen trokken zich recent terug: de kleine melkveehoudersorganisatie Dutch Dairymen Board en actiegroep Agractie, bekend van de massale boerenprotesten. Agractie-voorman Bart Kemp noemde “de grondkwestie” een van de belangrijkste redenen om af te haken. Agractie wil geen verplichte beperkingen op boerengrond, iets waar het kabinet volgens Kemp wel op aanstuurt.
Beloning
De vier Wageningse wetenschappers erkennen dat hun plan “grote aanpassingen” van de agrarische sector vergt. Krimp is onontkoombaar. Om het inkomen van boeren te versterken denken ze aan betaling door de overheid voor groene diensten en grotere bijdragen vanuit ketens. Daardoor zal de consument meer moeten betalen voor zijn eten. Ook suggereren ze een nieuwe belasting waardoor burgers meebetalen aan het beheer van het landschap en de biodiversiteit.
