„De wereld binnen handbereik”

Het samenstellen van het beroemdste naslagwerk aller tijden, de Franstalige 28-delige Encyclopédie van Diderot en d'Alembert, duurt van 1751 tot 1772. Die 21 jaar besteden de makers niet alleen om hun Verlichtingsideeën en hun kritiek op overheid en kerk te bedenken, maar ook om er een soort multimedia-encyclopedie van te maken. Zo'n 40 procent ervan bestaat uit tekeningen en illustraties, weliswaar nog in aparte delen: elf van de 28.

Zo'n chique Encyclopédie is in de achttiende en negentiende eeuw alleen weggelegd voor de hogere stand, oorspronkelijk bedoeld als hulp bij het lezen van de courant. Ook tot ver in deze eeuw is zo'n zoveeldelig naslagwerk hooguit een cadeau van de werkgever bij een 25-jarig jubileum of iets wat je op afbetaling koopt.

Dankzij het informatietijdperk heeft de encyclopedie haar functie van statussymbool verloren. Grote namen zoals Winkler Prins en Encyclopaedia Brittanica kosten nu –op cd-rom– enkele honderden guldens en zijn daarmee binnen bereik van het brede publiek –de krantenlezer van nu– gekomen. Helaas zullen ook de duizenden illegale kopieën aan de verspreiding en bekendheid hebben bijgedragen.

Bovendien verschijnt onder druk van de concurrenten ieder najaar een nieuwe editie. Met de regelmaat van de klok, zij het dat marktleider Microsoft-Elsevier nu een maandje eerder is dan vorig jaar. Toch is de Encarta Encyclopedie Winkler Prins 2000 niet zomaar een opgelapte editie 99. De Encarta 2000 –de naam voluit is zo lang, en iedereen noemt 'm toch zo– heeft een complete facelift ondergaan.

Splijtstof
Leken de Encarta 98 en 99 nog veel op elkaar en op hun Engelstalige voorgangers, de Encarta 2000 is uiterlijk sterk veranderd. Vooral de zoekfunctie is verbeterd: wie op het trefwoord ”kernreactor” zoekt, vindt niet alleen het artikel daarover, maar ook een lijst met andere artikelen waarin dit woord voorkomt, bijvoorbeeld over de Franse plaats Givet, omdat daar een kerncentrale te vinden is. Het programma toont tegelijkertijd een lijst met verwante artikelen, over onderwerpen zoals splijtstof, kernwapens en milieuverontreiniging.

Een van de manco's van vorige edities is verdwenen: het is nu mogelijk om binnen een artikel op woorden te zoeken, wat handig is bij lange artikelen. Ook de manier waarop de artikelen op het scherm verschijnen, is overzichtelijker geworden.ô Een ander nieuwigheidje is de mogelijkheid een artikel uit de encyclopedie te laten voorlezen, via de Tekst-naar-Spraakmodule. Leuk, maar weinig zinvol. De kwaliteit van de door de computer gegenereerde spraak is matig.ô De jongste versie van het digitale naslagwerk is niet verschenen omdat er zo veel nieuws te melden valt. De uiterlijke verandering is het belangrijkste verschil met de vorige editie, zo blijkt bij een vergelijking. Weliswaar zijn er bijna 5000 artikelen toegevoegd, zodat de schijf nu 57.199 artikelen telt, maar het aantal woorden is nauwelijks toegenomen.

Het niveau van de artikelen is afgestemd op het middelbaar onderwijs, zeggen de uitgevers, maar op dat punt valt veel te verbeteren. Er zijn tientallen voorbeelden te vinden van onnodig taaie teksten. Neem het natuurkundige begrip moment: ,De grootheid die is ingevoerd om de invloed van een kracht op een voorwerp te beschrijven als de richting van de kracht niet door het zwaartepunt of door het draaipunt of de draailijn van dit voorwerp gaat." Dat is dan nog het eenvoudigste zinnetje uit dit niet-ge‹llustreerde artikel. Een natuurkundeleraar die het zo aan de klas vertelt zonder z'n bord te gebruiken, wordt weggefloten. Dat het anders kan, bewijst het interactieve tekenfilmpje bij het artikel over de hefboom.ôBijna tweederde van de inhoud van de papieren Grote Winkler Prins is nu beschikbaar op cd-rom. De Encarta 2000 biedt daarmee voor weinig geld een zeer toegankelijk naslagwerk. Een vergelijking met andere encyclopedieën is lastig, omdat die volgende maand pas verschijnen. Desondanks is duidelijk dat Encarta 2000 nog steeds geen partij vormt voor de Encyclopaedia Brittanica, die bijna vijf keer zo veel woorden zal tellen. Wie deze twee naslagwerken vaak gebruikt, merkt dat de Brittanica steeds een spa dieper steekt.

Diverse missers van de vorige editie zijn in deze uitgave gecorrigeerd. Het Nederlands Dagblad wordt nu niet meer uitgegeven in Amersfoort maar in Barneveld. Een recensie in het RD stelde vorig jaar vast dat het onderwerp nanotechnologie volledig ontbrak; dat is inmiddels opgenomen. Toch blijven er foutjes te vinden. Zo wordt in het artikel over calvinisme het begrip predestinatie uitgelegd als voorzienigheid. Ook is het jammer dat de schijf recensies bevat van niet al te verheffende boeken. „Wat niet voor verbetering vatbaar is, wordt saai. En dat is het ergste wat je van een encyclopedie kunt zeggen”, zei prof. dr. J. Hemels bij de presentatie. De hoogleraar woonde de presentatie bij omdat de Encarta 99 onlangs de Comenius-medaille ontving, waarmee het product zich heeft geplaatst in de topvijf van educatieve titels in Europa.

Muggenbeet
Tegelijk met de nieuwe encyclopedie verschijnt donderdag ook de Encarta Grote Wereldatlas Winkler Prins 2000. Zo'n atlas bestond al in het Engels maar verschijnt nu voor het eerst in het Nederlands. Daarmee heeft de in februari verschenen Wereld@tlas van atlasuitgever Wolters-Noordhoff een geduchte concurrent gekregen, want beide schijven zijn even duur.

Er is geen gehucht of buurtschap te bedenken of de Encarta Wereldatlas weet het te vinden. Westkerke, Zuna, Kladde, Muggenbeet, het staat er allemaal op. En niet alleen de kaart van Nederland is zo gedetailleerd, ook kleine dorpjes midden in Turkije, Turkmenistan en Taiwan zijn te achterhalen. Een nadeel is dat ze, ook bij de sterkste vergroting, op de kaart niet te zien zijn. Pas wanneer je de plaatsnaam via het zoeksysteem ingeeft, verschijnt deze ook op de kaart.

De presentatie van de kaarten is prettig, overzichtelijker dan bij de schijf van Wolters-Noofdhoff. Bovendien kun je bij Encarta vlotter van de ene naar de andere kaart wandelen. Heel fraai zijn de vele soorten kaarten, in totaal 22, waaronder een neerslag- en temperatuurkaart, een talenkaart, een kaart van de wereldgodsdiensten en een kaart van de maan. Daar staat tegenover dat de kaarten van Wolters-Noordhoff flexibeler zijn: de gebruiker kan zelf de kleuren aangeven en twee kaarten naast elkaar plaatsen. Beide kaarten zijn even gedetailleerd en tonen als grootste schaal 1 centimeter per 5 kilometer.

Statistiek
De Encarta-atlas bevat 6200 artikelen met informatie over steden, rivieren, gebergtes en landen, meestal uitgebreider dan Wolters-Noordhoff. De 362 tabellen met statistische gegevens maken interessante vergelijkingen mogelijk. In Malawi is maar één arts aanwezig per 45.737 inwoners, terwijl dat in Nederland 1 op de 400 is. Frappant is dat in Oekraïne de verhouding arts-inwoners 1 op de 224 bedraagt. Ook een aardige: het aantal kilometers spoorweg in de Verenigde Staten is driemaal zo groot als dat in de Russische Federatie, terwijl de oppervlakte van de VS maar de helft is. Jammer dat je voor zo'n vergelijking nog zelf moet rekenen en dat je niet eenvoudig een tabel kunt maken van spoorwegkilometers per vierkante kilometer of aantal ziekenhuisbedden per kernreactor.

Een manco van digitale atlassen is de willekeur waarmee plaatsen op het scherm getoond worden. Afhankelijk van de vergroting is bijvoorbeeld tussen Wageningen en Utrecht alleen het dorpje Elst afgebeeld terwijl Zeist, met bijna 60.000 inwoners, buiten beeld blijft. De keuze welke plaats getoond wordt, hangt blijkbaar niet af van de grootte van het dorp maar van de beschikbare ruimte op het scherm: de plaatsnamen mogen elkaar niet overlappen. Dat leidt vaak tot onlogische combinaties. Maar dat is ook de enige reden waarom een papieren atlas aantrekkelijker zou zijn.

”Encarta Encyclopedie Winkler Prins 2000” en ”Encarta Grote Wereldatlas Winkler Prins 2000”, uitg. Microsoft en Elsevier. Systeemeisen: Windows 95, Pentium-processor, respectievelijk 16 en 24 MB RAM en 40 en 75 MB schijfruimte. ƒ 199,- (encyclopedie) en ƒ 149,- (atlas).