Nicolaus Copernicus

COPERNICUS

Nicolaus Copernicus (1473-1543) mag dan bekendstaan als groot sterrenkundige en zelfs grondlegger zijn van onze huidige kijk op het zonnestelsel, hij is aanvankelijk beslist geen astronoom. Hij doet weliswaar sterrenkundige waarnemingen, maar in zijn studie richt hij zich vooral op de Griekse taal, wiskunde, filosofie, medicijnen en kerkelijk recht. In die laatste tak promoveert hij in 1503.

Anderzijds schrijft hij ook wel eens iets over sterren. In de jaren 1497-1529 publiceert hij over 27 van zijn waarnemingen. Dat leidt ertoe dat hij door de kerk wordt aangetrokken voor de herziening van de gregoriaanse kalender. Ferme uitspraken doet Copernicus echter niet. Hij heeft onvoldoende zekerheid over de baan van de zon en de maan, vindt hij.

Daar zit echter meer achter. Copernicus twijfelt ernstig aan de gangbare opvatting over ons zonnestelsel waarin de aarde het middelpunt van het heelal is. Dit geocentrische wereldbeeld is bovendien meer dan een wetenschappelijke opvatting: binnen de kerk is het zelfs min of meer een dogma. Dat stoelt zowel op bijbelse ideeën als op denkbeelden van Aristoteles. Deze Griekse filosoof gaat er in de 4e eeuw voor Christus van uit dat de zeven dan bekende hemellichamen netjes in cirkelvormige banen om de aarde draaien. Dat beeld klopt niet met de waargenomen werkelijkheid, maar daar ligt Aristoteles niet wakker van.

De Egyptische sterrenkundige Ptolemaeus (ong. 100-170 na Chr.) neemt daar geen genoegen mee. Hij borduurt echter voort op de foute ideeën van Aristoteles en bedenkt een ingewikkeld systeem van hulpcirkels om de zaak toch kloppend te maken.

Copernicus heeft daar geen vrede mee. Hij heeft er, op basis van zijn waarnemingen, de grootste moeite mee dat de zon elke dag om de aarde draait en alle andere planeten ook een baan om de aarde afleggen. Hij concludeert dat het juist andersom moet zijn. Niet de aarde, maar de zon staat in het middelpunt van ons zonnestelsel.

Dit heliocentrisch wereldbeeld –helios is Grieks voor zon– waarin de aarde niet langer een centrale plaats inneemt, betekent een schok voor met name de kerkelijke leiders in die dagen. Dat beseft Copernicus zelf als een van de besten. Hij zet zijn gedachten slechts voor een beperkte vriendenkring op papier.

Toch is het paus Clemens VII die hem in 1533 aanspoort om er een boekje over te publiceren. Nog aarzelt Copernicus. Uiteindelijk is het Georg Joachim Rhäticus, een van zijn studiegenoten, die hem over de streep trekt. Rhäticus krijgt in 1540 toestemming een manuscript af te maken en uit te geven. Dat probeert hij in Neurenberg, maar niemand minder dan de mannen Luther en Melanchthon trachten hem van dat idee af te brengen. Rhäticus wijkt daarop uit naar Leipzig. Daar draagt hij de klus over aan ene Andreas Osiander.

Uitgever Osiander maakt er een potje van. Om kerk en wereld niet al te schokken, schrijft hij zelf een voorwoordje. Hij benadrukt daarin dat de hypothese van de stilstaande zon alleen bedoeld is ter vereenvoudiging van de berekeningen over de planeetbewegingen. Uiteindelijk verschijnt pas in 1543 het boek ”De Revolutionibus Orbium Coelestium”, Over de omwentelingen der hemellichamen. Kepler en Newton hebben later aangetoond dat Copernicus wel degelijk goed zat.

Zie ook: Serie uitvindingen