De heilige koe op de operatietafel

Wetenschap

10 april 2001

Denemarken loopt voorop met systeem voor variabele kilometerheffing

De heilige koe op de operatietafel

Door W. J. Eradus
Nadat half Nederland is gestruikeld over de tolpoorten van minister Netelenbos, besluit de bewindsvrouw het roer om te gooien. Haar ambtenaren studeren al langer op een alternatief dat meer mogelijkheden biedt dan die starre ontsierende portalen boven de snelwegen. De minister heeft ICT-goeroe Pieper gevraagd zich te buigen over een haalbaar systeem voor kilometerheffing. Vanmiddag presenteerde de hoogleraar zijn advies.

De minister dacht vorig jaar september al na over een variant op de gewraakte tolpoorten. Wat haar betreft blijven ze achterwege als met moderne technologie een flexibele kilometerheffing zonder deze bouwsels mogelijk wordt. En dat lijkt geen luchtkasteel. Siemens, die zich uit het omstreden tolpoortenproject terugtrok, wist Netelenbos er onlangs van te overtuigen dat het de ingrediënten voor rekeningrijden al op de plank heeft, zodat invoering niet in het geplande jaar 2010 maar al in 2005 haalbaar moet zijn. Als dat juist is, zou een miljardeninvestering in een kordon van tolportalen rond de Randstad weggegooid geld zijn.

Begin maart vroeg Netelenbos de Twentse hoogleraar te onderzoeken hoe snel een proef met kilometerheffing van start kan gaan. Pieper plaatste vanmiddag de laatste puntjes op de i, hieronder staan de alternatieven alvast op een rij.

In een brief aan de Kamer constateerde de minister al dat „de industrie momenteel fors investeert om nieuwe personenauto's standaard uit te rusten met intelligente voertuigapparatuur. Het merendeel van de nieuwe personenauto's zal bijvoorbeeld over enkele jaren boordcomputers of chips hebben voor: communicatie, gebruikmakend van telecommunicatienetwerken op basis van gsm, GPRS of UMTS, plaatsbepaling, met behulp van satellieten (GPS en/of Galileo) of telecommunicatienetwerken en elektronische identificatie van het voertuig. Met deze apparatuur kan een scala van diensten aan de weggebruiker worden verleend. Hierbij kan gedacht worden aan gedetailleerde verkeersinformatie, verwachte reistijd, up-to-date reisadviezen, lokale parkeerinformatie, voorkoming van diefstal, hulpverlening bij ongevallen.”

Kilometerteller
De nota brengt vier systemen in beeld voor het realiseren van kilometerheffing. Het simpelst is een fraudebestendige kilometerteller nieuwe stijl. Net zoals gas, water en elektra kunnen dan ook verreden kilometers contant worden afgerekend.

Een tweede mogelijkheid is de koppeling van de bestaande kilometerteller aan een satellietnavigatiesysteem (GPS, zie ”Plaatsbepaling door het schieten van elektronische sterren”) dat de exacte locatie van de auto vaststelt. Een dergelijk systeem is per 1 januari 2001 in Zwitserland ingevoerd voor het vrachtvervoer over de weg. Het is de bedoeling de kosten van weggebruik direct door te berekenen aan de transporteur en tegelijk het vervoer van vracht per spoor te stimuleren.

Voor registratie van de in Zwitserland afgelegde afstand leest een klein elektronisch kastje de kilometerstand uit via een elektrische verbinding met de snelheidsmeter/tachograaf. Als controle en aanvulling hierop voert het apparaat metingen uit met een GPS-systeem. De kilometerregistratie wordt vastgelegd op een chipkaart die de Zwitserse weggebruiker regelmatig aan het administratiekantoor moet opsturen voor het opmaken van de rekening. Bij grensovergangen wordt het systeem automatisch in- en uitgeschakeld met microgolfdatacommunicatie. Ook controles onderweg vinden plaats met microgolfdatacommunicatie. Het Zwitserse hightechbedrijf FELA Management levert de apparatuur onder de naam Tripon.

Optie drie van minister Netelenbos is kilometerheffing op basis van de registratie vanaf de wegkant. Portalen boven de weg of lussen in het wegdek registreren een elektronisch kenteken van de auto: een microchip die in of aan het voertuig is gemonteerd en een code uitzendt. Als er maar voldoende van die registratiepunten op het hoofdwegennet staan, kan een centrale computer het aantal gereden kilometers van elk voertuig bepalen. Daarmee is dan tegelijk het verplaatsingspatroon van de weggebruiker bekend. Netelenbos beseft wat de keerzijde daarvan is: „Als geen aanvullende maatregelen worden genomen, kan het gebruik van het elektronische kenteken voor kilometerheffing leiden tot privacyproblemen. Dit moet nog verder worden uitgewerkt.”

Als laatste en meest geavanceerde vorm noemt Netelenbos de elektronische voertuigidentificatie (EVI), waar het ministerie van Verkeer en Waterstaat aan werkt voor het bestrijden van fraude met kentekens: het 'elektronisch nummerbord'. De minister ziet als bijkomstig voordeel dat „via EVI een scala van diensten aan de weggebruiker ter beschikking worden gesteld, bijvoorbeeld het doorgeven van toegesneden verkeersinformatie. Kilometerheffing is mogelijk via EVI door dit te combineren met technieken voor plaatsbepaling, die kunnen werken met satellieten, maar ook met telecommunicatienetwerken of zendbakens langs de weg.”

Denemarken
De minister heeft een gefaseerde invoering van kilometerheffing voor ogen, te beginnen bij de fraudebestendige kilometerteller. Uit het scala van technische mogelijkheden dat zich aandient, kan zij nog geen keuze maken omdat de markt op dit terrein nog sterk in ontwikkeling is.

Nu is kilometerheffing geen typisch Nederlands idee. Op veel plaatsen in de wereld waar veel bewegend blik regelmatig verkeerscongestie veroorzaakt, wordt al een of andere manier van ”road pricing” toegepast. Binnen Europa lijkt Denemarken het verst met het beheersen van het verkeersaanbod. Politiek wordt daar de weg gebaand door Deense onderdanen een vermindering van de wegen-/autobelasting in het vooruitzicht te stellen bij invoering van kilometerheffing.

Sinds juni 1998 loopt in Denemarken onder de naam Fortrin een proefproject om via de bestaande GPS- en gsm-technologie een variabele heffing op te zetten, waarvan het tarief afhankelijk is van het type voertuig, de afgelegde weg alsook de plaats en de tijd. Zo te zien is dit een uitwerking van de laatste optie van Netelenbos.

Het Deense bedrijf M-TEC ontwikkelde voor dit doel een speciaal kastje met GPS/gsm-chips. Op een lcd-schermpje staan het kilometertarief van de weg waarop de automobilist zich bevindt en het te betalen bedrag sinds het begin van de rit. Het kastje boekt het verschuldigde bedrag af van een chipcard.

Dit systeem voor tijd- en plaatsafhankelijke kilometerheffing lijkt goed aan te sluiten bij het nieuwe Nederlandse beleid. Het gebruik van GPS voor positiebepaling in plaats van de iets minder nauwkeurige peilmethoden met gsm-zendmasten heeft als nadeel dat een goede ontvangstkwaliteit van ten minste vier satellieten nodig is. Valse reflecties van de satellietsignalen via hoge muren of afscherming in tunnels maken het systeem behoorlijk kwetsbaar.

M-TEC heeft daar een slimme oplossing voor: activeer in dat geval een nood-navigatiesysteem in het kastje, dat werkt met een elektronische gyroscoop en een versnellingsopnemer. Daarmee kan het systeem gedurende korte tijd zelf bepalen waar de reis heengaat. Het feit dat er een chipkaart in gestoken moet worden, net als bij het Zwitserse systeem, geeft aan dat de positie- en tijdinformatie die het kastje registreert ook ter plekke wordt opgeslagen, en niet rechtstreeks via de gsm-link bij de wegbeheerder terechtkomt. Dat voorkomt meteen het privacyprobleem.

Het enige wat overblijft is het innen van het geldbedrag dat de weggebruiker schuldig is. Behalve brandstof tanken zou die dan bij het pompstation met de chipkaart ook telkens wat 'kilometers' moeten kopen. Zo'n systeem bevordert het bewust omgaan met de mobiliteit beter dan een jaarlijkse afrekening.

Zie ook:
Plaatsbepaling door het schieten van elektronische sterren

Kilometerheffing goed voor economie

Advies prof. Pieper: Proef met variabele autokosten kan starten in 2003 met bestaande technologie (Word-document)

Eerdere berichtgeving:

Kabinet akkoord met 14 miljard voor rekeningrijden en betaalstroken (20 mei 2000)

Massale steun voor kilometerheffing (17 oktober 2000)

Pieper onderzoekt kilometerheffing voor Netelenbos (7 maart 2001)

Tolpoorten lijken echt van de baan (8 maart 2001)

"Steun ANWB nodig voor kilometerheffing" (14 maart 2001)

"Kilometerheffing bedreiging voor privacy" (14 maart 2001)

Relevante websites:

Minister Netelenbos en haar fileplannen:
Overzichtsartikel Intermediair over verkeersplannen van Netelenbos (16-11-2000)
www.intermediar.nl