Bezorgdheid vindt
bitter weinig weerklank
Door mr. R. A. C. Donk
BRUSSEL – Nederland mag dan de naam hebben dat het vooroploopt in het legaliseren van euthanasie, de Belgische wetsvoorstellen rond voortijdige levensbeëindiging gaan op een aantal punten nog een belangrijke stap verder dan de Nederlandse.
Tientallen jaren was euthanasie in België absoluut onbespreekbaar. De Rooms-Katholieke Kerk drukte een zwaar ethisch stempel op de maatschappij. De Vlaamse Christelijke Volks Partij (CVP) en haar Waalse evenknie PSC waren decennialang als meerderheidspartij aan de macht en vertaalden de kerkelijke visie in hun beleid. Onder de hegemonie van de christen-democraten belandde elke aanzet tot een discussie over dit onderwerp steevast op een dood spoor.
Die tijden zijn definitief voorbij. Spreken over voortijdige levensbeëindiging is bij onze zuiderburen al lang geen taboe meer. Halverwege de jaren '90 kwam een serieuze politieke gedachtewisseling op gang, die in 1997 uitmondde in een Senaatsdebat. De CVP liet toen al voorzichtig doorschemeren dat euthanasie „onder bepaalde omstandigheden denkbaar” zou zijn en dat een wettelijke regeling gewenst was. Tot een juridische inkadering –van een overigens al lang bestaande praktijk– kwam het echter niet.
Radicale omslag
Inmiddels ziet het er sterk naar uit dat België binnen afzienbare tijd een uitgebreide en vérgaande euthanasiewetgeving krijgt. Twee weken geleden keurde een speciale Senaatscommissie de desbetreffende voorstellen goed. De tekst ligt momenteel voor een spoedadvies bij de Raad van State. Dat betekent dat de plenaire vergadering van de Senaat zich mogelijk nog deze maand over de regelgeving zal uitspreken.
Een van de belangrijkste oorzaken van deze radicale omslag in de officiële standpunten rond euthanasie vormde het aantreden van de paars-groene regering van premier Guy Verhofstadt in de zomer van 1999. Mede naar aanleiding van de vele schandalen die het land de afgelopen jaren teisterden, belandden de CVP-parlementariërs in de oppositiebankjes. Socialisten, groenen en liberalen sloten vervolgens een monstercoalitie van zes partijen en begonnen voortvarend aan een politieke inhaalmanoeuvre die met name op ethisch gebied ernstige consequenties dreigt te hebben.
De discussie over verdergaande legalisering van abortus kreeg een nieuwe impuls, een wetsvoorstel dat voorziet in een gekozen burgemeester kwam erdoor en het bezit en gebruik van cannabis is –op een enkele uitzondering na– niet meer strafbaar. Ook de Rooms-Katholieke Kerk moet het ontgelden. De autoriteiten willen onder meer alle kruisbeelden uit rechtszalen weghalen en de betaling van priesters afschaffen.
'Katholieken pesten'
„De paars-groene regering in België is bezig de scheiding tussen kerk en staat zo ver te drijven dat het geloof geen maatschappelijke rol meer kan spelen”, klaagde hoofdredacteur M. Van de Voorde onlangs in zijn commentaar in ”Kerk en Leven”, het weekblad van het aartsbisdom Mechelen-Brussel. „De rondjes 'katholieken pesten' van onze overheid hebben tot doel het maatschappelijke landschap religievrij te maken. Er worden ballonnetjes opgelaten om te zien hoe weerbaar we nog zijn.”
De Belgische kardinaal Danneels zei weliswaar niets te maken te hebben met het artikel van Van de Voorde, maar sloot zich wel aan bij diens kritiek. „Het is geen officieel standpunt, al zal ik niet ontkennen dat Van de Voorde bekommernissen verwoordt die leven bij grote delen van de katholieke bevolking.”
Die bezorgdheid geldt wel in het bijzonder het voorstel inzake euthanasie dat nu ter advies bij de Belgische Raad van State ligt. Het document vormt een trieste juridische weerspiegeling van de ethische neergang die ook bij onze zuiderburen in alle hevigheid toeslaat. In de volksvertegenwoordiging woedt een ideologische strijd die in het voordeel van de liberale regering lijkt uit te pakken. „Wat er nu gebeurt, heeft niets meer te maken met een waardig levenseinde”, meent CVP-Senaatsfractieleider Hugo Vandenberghe. „Alles wordt keihard ideologisch gespeeld. Hierbij worden fundamentele juridische opmerkingen gewoon van tafel geveegd.”
Geen apart misdrijf
Op een aantal punten gaat de Belgische regeling zelfs nog verder dan de Nederlandse wetgeving die volgende week door de Eerste Kamer zal worden behandeld. Het Nederlandse voorstel bestempelt euthanasie bijvoorbeeld als een misdrijf, tenzij de voorwaarden worden nageleefd. In het Belgische document is voortijdige levensbeëindiging geen apart misdrijf; er wordt alleen gezegd dat euthanasie niet strafbaar is als aan bepaalde condities wordt voldaan.
Verder moet in ons land een tweede arts nagaan of de behandelende dokter alle voorwaarden heeft nageleefd, zoals vrijwilligheid, ongeneeslijkheid en uitzichtloosheid. De Belgische partijen stemden een amendement van die strekking weg. De tweede geneesheer dient nu alleen de diagnose ”ongeneeslijk” van zijn collega te controleren.
De stemverhouding binnen de toetsingscommissie verschilt eveneens in beide voorstellen. In Nederland kan de toetsingscommissie een medisch dossier aan justitie doorspelen als de helft van de leden vindt dat er iets mis is. In België moet tweederde van het comité die mening toegedaan zijn.
Een belangrijk onderscheid tussen beide voorstellen betreft ten slotte nog het tijdstip van de melding als er sprake is van een geval van voortijdige levensbeëindiging. In Nederland is doorgeven van euthanasie aan de officier van justitie verplicht zodat die nog vóór de begrafenis of de crematie actie kan ondernemen. In de Belgische regeling is dat niet nodig. Het kan dus voorkomen dat het parket een dossier in handen krijgt, terwijl de betrokken patiënt al is gecremeerd. Lijkschouwing is dan vanzelfsprekend niet meer mogelijk.
Ethisch juk
De kritische geluiden van de Rooms-Katholieke Kerk en de bezorgdheid van pro-lifeorganisaties vinden intussen bitter weinig weerklank onder de Belgische bevolking. De burgers lijken het ethisch juk van de afgelopen decennia massaal af te willen werpen. Een onderzoek van de krant La Libre Belgique liet vorige week een dramatische uitkomst zien: driekwart van de ondervraagden was voorstander van euthanasie en vond dat voortijdige levensbeëindiging onder voorwaarden uit het strafrecht moet worden geschrapt.
Orthopedagoge Joke De Wilde van de Universiteit Gent peilde de mening van jongeren in het vervolgonderwijs over euthanasie. Ruim 60 procent van de leerlingen vond dat een 14-jarige terminale patiënt zélf moet kunnen kiezen voor beëindiging van zijn of haar leven – waarbij het criterium ”terminaal” wel van essentieel belang is.
Overigens blijkt een opvallend verschil in opvattingen tussen Vlamingen en Walen. Met name over de vraag of euthanasie tot terminale patiënten moet worden beperkt, denken de noorderlingen veel ruimer dan de Franstaligen. Ook Waalse artsen nemen een behoudender standpunt in dan hun collega's in Vlaanderen, hoewel een meerderheid van alle doktoren voortijdige levensbeëindiging bij een ongeneeslijke zieke sowieso afwijst.
De mening van de artsen, de kritiek van de kerken en de bezorgdheid van pro-lifeorganisaties zal de paars-groene regering in Brussel hoogstwaarschijnlijk niet op andere gedachten brengen. Het gros van de politici pleegt zich nu eenmaal niet te storen aan bijbelse noties en fundamentele uitgangspunten in de medische ethiek.
Eerdere afleveringen:
Officieel strikt verboden, officieus toegepast - 27 maart 2001
Humane idealen trouw gebleven - 24 maart 2001
Het establishment tegenover het volk - 29 maart 2001
