Gebruikers nog afhankelijk van standaardteksten en -brieven

Vertalen met één muisklik

”Click a Document” is een van deze hulpprogramma's. Standaardbrieven en -documenten in het Nederlands kunnen met een enkele muisklik in perfect Engels, Duits, Frans en Spaans worden omgezet. Als voorbeeld de rubriek Personeelszaken en de daaronder liggende map Functioneringsgesprek. Die bestaat uit twee brieven: een uitnodiging en een verslag.

In de conceptstukken hebben enkele woorden een groene kleur. Die onderdelen kunnen gewijzigd worden met een alternatieve uitdrukking uit een standaardlijst. Zelf nieuwe woorden toevoegen is niet mogelijk.

In de uitnodiging staat bijvoorbeeld de regel: „Het is bij ons goede gewoonte om regelmatig een zogenaamd evaluatiegesprek te houden”. De woorden „een zogenaamd evaluatiegesprek” zijn groen en kunnen vervangen worden door: „een zogenaamd functioneringsgesprek”. Er is in dit geval slechts één alternatief. Vervangen gaat snel en eenvoudig. De standaardlijsten bevatten in totaal 30.000 variaties in vijf talen, verdeeld over 200 basisbrieven, van enkele regels tot forse lappen tekst.

De samengestelde brief kan vervolgens omgezet worden in een van de vier talen. Het is mogelijk om de brief op te slaan als tekstbestand of in een bestaande tekst te voegen. Click is vooral geschikt voor zakenmensen die regelmatig in een vreemde taal corresponderen en daarbij standaardbrieven of -contracten hanteren. Het programma heeft duidelijk zijn beperkingen. Er is grote kans dat de standaardbrief net even iets anders van toonzetting is dan hij moet zijn. En dan is kennis van de buitenlandse taal wel nodig.

Wie Click wil gebruiken om een brief te schrijven naar familie of vrienden, kan beter op zoek gaan naar een andere vertaalhulp. Groot nadeel is dat de gebruiker blijft hangen aan standaardbrieven. Gebruiksvriendelijk is het programma wel.

Euro Letter
Het vertaalprogramma “Euro-Letter” lijkt op het eerste gezicht een stuk ingewikkelder, maar schijn bedriegt. Euro-Letter start met een leeg adressenbestand. Invullen kost enige tijd, maar het bestand is bij iedere nieuwe brief weer op te roepen en wordt vervolgens automatisch ingevoegd, inclusief aanspreektitel (geachte mevrouw of iets dergelijks), afzender, enzovoort.

Vervolgens kan de brief worden opgebouwd uit verschillende standaardzinnen en stukken tekst. Annuleren van de laatst ingevoegde tekst is eenvoudig. Door de verdeling in twee schermen, links de mogelijkheden en rechts de brief, is het programma bijzonder gebruiksvriendelijk. Iedere handeling wordt direct zichtbaar gemaakt in het rechterscherm. Op het linkerscherm kan een van de 1500 standaardzinnen aangeklikt worden, die op hun beurt onderdeel zijn van elf overzichtelijke rubrieken. De standaardzinnen zijn voorzien van variabelen, zoals de datum of een persoon. Die kunnen naar wens ingevoegd of veranderd worden.

Vervolgens is eenzelfde klik op een vlag nodig om de brief te vertalen in een van de tien talen, waaronder zelfs Russisch, Pools en Fins. Direct printen van het resultaat is mogelijk, evenals omzetten in bijvoorbeeld een Word-bestand. Daar kan het, indien nodig, eenvoudig verder bewerkt worden.

Euro-Letter ziet er wat professioneler uit dan Click en biedt meer mogelijkheden wat betreft taal en adressenbestand. Met dit programma is een brief naar eigen smaak op te bouwen. Wie een beetje handig is en enige kennis van de vreemde taal bezit, kan dat overigens ook met Click, zodra de tekst omgezet is naar een tekstverwerkingsprogramma. Pas dan kan het plakken en knippen beginnen.

Personal Translator
De vertaalprogramma's Personal Translator Plus 98 en Personal Assistant (bedrijfscorrespondentie) van het Duitse taalinstituut LinguaTec uit München zijn van een geheel andere orde. Allereerst is bij beide pakketten een dikke handleiding gevoegd en vormen de digitale woordenboeken Engels-Duits en Duits-Engels een handig onderdeel. De programma's worden indien gewenst automatisch in Words geïnstalleerd.

Zelfbedachte teksten in Duits of Engels worden redelijk vertaald. Maar enige taalkennis is nodig, omdat de vertaalde tekst redactioneel en grammaticaal vaak hapert. Enige aanpassing van de vertaalde tekst is beslist noodzakelijk alvorens een brief naar een (zaken)relatie te sturen. De vertaling is vaak te direct, en er is geen sprake van een logische zinsbouw.

Ook als er diverse vertaalmogelijkheden zijn, laat PT Plus nogal eens een steekje vallen. Bijvoorbeeld: Boots vertalen in Kofferraume (synoniem drie) is wat slordig, zeker als daar Stiefel mee bedoeld worden. Niet duidelijk is waarom PT Plus voor optie drie kiest. Een typefout geeft problemen. Het laatste woord in de Engelse tekst, “famillies”, is bewust met dubbel l geschreven. PT Plus herkent dit niet.

PT Plus laat zich minder eenvoudig bedienen dan de eerder genoemde vertaalprogramma's. Het belangrijkste bezwaar is dat het alleen van Duits naar Engels en andersom vertaalt. Zodra er echter een Nederlandse versie verschijnt, is PT Plus een interessante optie, ondanks de prijs van 498 Dmark.

Langenscheidt's T1
Het handboek dat bij Langenscheidt's T1 tekstvertaler zit, is anderhalf keer dikker dan dat van Linguatec. Nu wil dat niet bij voorbaat alles zeggen, maar het duidt er wel op dat de mogelijkheden die dit programma biedt, legio zijn en dat het doorgronden daarvan enige tijd kost. Een piepklein voorproefje is op Internet te vinden (http://www. langenscheidt.de/ubersetz/uberset1.htm).

Met de T1 Professional is het op dit moment mogelijk om willekeurige teksten vanuit twee talen (Duits/Engels) vice versa om te zetten. Nieuwe woorden kunnen eenvoudig in het programma geïntegreerd worden. T1 herkent allerlei documentsoorten, bijvoorbeeld Word, of is daarvanuit aan te sturen. Bovendien kunnen teksten via de Internet-browser Netscape direct opgeroepen en vertaald worden.

Ook T1 vertaalt alles wel zeer letterlijk, zonder de woorden in het juiste zinsverband te plaatsen. En dat is ronduit teleurstellend voor een product van zo'n gerenommeerd taalinstituut. Wat dat betreft biedt de T1 weinig meer dan zijn concurrent PT Plus.

Prettig is wel dat de T1 woorden waar iets mee een de hand is, een andere kleur geeft. Een in rood weergegeven woord herkent het programma niet. Groen betekent dat er een alternatieve mogelijkheid voorhanden is; op te vragen via het woordenboek. En paars geeft aan dat het originele woord waarschijnlijk een taalfout bevat.

Maar ook de T1 benadert het uiteindelijke ideaal, een vrijwel perfecte vertaling, nog niet. Daar wordt ongetwijfeld aan gewerkt. Eerst maar eens een Nederlandse versie zien. Zowel bij LinquaTec als bij Langenscheidt hebben die vooralsnog geen prioriteit. Het wachten is dus op een Nederlandse initiatiefnemer.

Internet
Voordat iedereen nu enthousiast met zijn portemonnee in de hand naar de boekhandel rent, de volgende tip. Dezelfde vertaalmogelijkheden als PT Plus en T1 Professional, maar met minder toeters en bellen, biedt Internet. De vertaalservice van Systran (http://www. systransoft.com/) bijvoorbeeld. Daar moet wel voor betaald worden: 1 dollarcent per woord of 2 dollar voor de hele tekst. Geheel gratis echter is de Babelfish-vertaalpage van Alta Vista (http://babelfish.altavista. digital.com/cgi-bin/translate?). In ongeveer 30 seconden zet die de te vertalen tekst om in een andere taal; maar weer geen Nederlands. De kwaliteit is wel een stuk minder dan die van de andere vertaalprogramma's.

Duidelijk is dat de ontwikkelingen op het terrein van vertaalprogramma's voor pc-gebruikers niet stilstaan. Hopelijk zal er binnen niet al te lange termijn een interessante optie voor de Nederlandse markt komen. Voorlopig moeten we het echter nog doen met voorgeprogrammeerde standaardversies.

N.a.v. “Click a document”, vijftalige versie ƒ 159,-, tweetalige versie ƒ 69,-; Soho, Amsterdam. Systeemeisen: Windows 95 of hoger (486-processor), 8 Mb werkgeheugen.

”Euro-Letter”, ƒ 49,95; Denda Multimedia, Oldenzaal. Werkt onder Windows 3.11 (386-processor) en 4 Mb werkgeheugen of Windows 95 en hoger met 8 Mb werkgeheugen.

”Personal Translator Plus 98”, prijs rond ƒ 560,-; LinguaTec, München. Bruikbaar vanaf Windows 3.11, minimaal 16 Mb werkgeheugen.

”Langenscheidt's T1”, Langenscheidt, München, prijs rond ƒ 600,-. Systeemeisen: Windows 95 of hoger (aanbevolen is een pentium-processor), minimaal 8 Mb werkgeheugen (beter is 16 Mb).