„Poetin is er beslist niet blij mee. Maar de sancties zijn te beperkt en te laat. Als we willen voorkomen dat Rusland geld verdient, moeten we per direct geen Russische olie meer kopen. Nu vervalt pas eind dit jaar 90 procent van de olie-import door de EU”, licht Ryngaert toe.

Bertjan Verbeek, hoogleraar internationale betrekkingen van de Radboud Universiteit in Nijmegen, stelt dat Rusland in ieder geval politiek wordt geraakt. „Het signaal is dat Europa in staat blijft om als gemeenschap te handelen. Maar een economisch effect is niet direct zichtbaar en potentieel beperkt.”

Hoe hard de boycot Rusland treft, hangt ervan af hoe snel Rusland andere markten voor de olie vindt, vervolgt Ryngaert. „Er zijn genoeg oliekopers op de wereld die niets met de EU-sancties te maken hebben. India, China en Turkije kopen nu al meer in. De Indiase import van Russische olie is momenteel drie keer zo hoog als vorig jaar. Dat zou het effect van de sancties kunnen ondergraven.”

Hij vindt het opmerkelijk dat Rusland in mei 6 procent meer olie heeft geëxporteerd dan in april. „Maar het is de vraag of Rusland er ook meer aan verdient.”

Ryngaert wijst erop dat de gestegen export buiten de EU vooral olie betreft die met schepen over zee wordt aangevoerd. „Pijplijnen omleggen kost nu eenmaal meer tijd en is een stuk lastiger.”

Aardgas

Rusland heeft met aardgas ook zelf een drukmiddel in handen. Het heeft Polen, Bulgarije, Finland, Denemarken en Nederland al gestraft voor hun „onvriendelijke gedrag” door gasleveranties stil te leggen. „Deze exportbeperkingen raken Rusland nauwelijks, omdat het slechts om kleine hoeveelheden gaat. Het is een schot voor de boeg”, meent de hoogleraar. „Maar wat gebeurt er als Rusland geen gas meer levert aan grootverbruikers als Duitsland of Italië?”

Tal van Europese energiebedrijven, zoals RWE, OMV, Eni en Uniper, rekenen voorzichtigheidshalve hun Russisch gas af in roebels via de sluiproute die Rusland heeft geboden. Ze openden een rekening in euro’s en één in roebels bij de Gazprombank. Zo kunnen ze in euro’s blijven betalen, waarna de bank het geld omzet in roebels en daarmee Gazprom betaalt.

„Deze handelwijze druist in tegen de geest van het sanctiepakket”, stelt Ryngaert onomwonden. „Maar ik betwijfel of nationale toezichthouders of de Europese Commissie hiertegen gaan optreden. De grootverbruikers zullen zeggen dat ze niet anders kunnen, omdat anders hun economieën in elkaar zullen storten.”

De andere kant van de medaille is: voor gas kan Rusland nauwelijks andere afzetmarkten vinden, weet de Utrechtse hoogleraar. Stopt Poetin de leveranties aan Europa, dan mist hij zeker inkomsten.

Recessie

In Europa loopt de inflatie intussen behoorlijk op, onder meer door dure olie en gas. De kans op een flinke recessie groeit. Heeft Poetin Europa in de tang? Ryngaert: „In dagblad The Guardian las ik onlangs: We moeten stoppen met de sancties. We schieten onszelf ermee in de voet. Rusland verkoopt zijn olie en gas gewoon aan landen die niets te maken hebben met de westerse sancties.”

De Utrechtse hoogleraar is het daarmee niet eens. „Op de lange termijn hebben de sancties wel degelijk impact op de Russische economie. De vraag is vooral: Willen wij zolang pijn lijden?” Verbeek: „Solidariteit heeft nu eenmaal een prijs.”

Daarnaast speelt de Europese verdeeldheid Rusland in de kaart. Duitsland en Frankrijk willen eigenlijk helemaal niet gaan voor een forse aanpak van de Russische economie. Orban, de premier van Hongarije is al eens „Poetins nuttige idioot” genoemd. Door zijn tegenwerking stond het zesde sanctiepakket lange tijd op losse schroeven. „Nu ligt er eindelijk een afspraak om eind 2022 90 procent minder olie uit Rusland te betrekken. Daar is Poetin echt niet blij mee. Maar het gas zal stromen tot 2030. Daar verdient hij al die jaren nog miljarden aan”, weet Ryngaert.

Hoewel die 10 procent in Ruslands voordeel zijn, is de grote eensgezindheid van de EU toch opvallend, vindt Verbeek. „Het politieke signaal is er nog steeds een van Europese eenheid en niet van verdeeldheid.”

Wapens

Als Europa Poetins oorlogsinspanningen wil frustreren, verwacht de Utrechtse hoogleraar meer van exportcontroles op geavanceerde technologie. „Dat zal over een aantal maanden al gaan bijten; want die heeft hij nodig voor zijn wapens. Maar willen wij die tijd uitzitten?”

Of er ook sanctiepakketten bestaan waarvan Europa geen last heeft? Ryngaert: „Dat is bijna onmogelijk. Sancties gaan altijd over export en import en over geld verdienen. Leg je die stroom stil, dan doet dat aan beide kanten pijn.”

Hoe hard de sancties Rusland zullen treffen, hangt vooral af van de snelheid waarmee Rusland nieuwe olie- en gasklanten kan vinden, en of China bereid is hightechcomponenten aan Rusland te verkopen. „Dat zal jaren gaan kosten.”

Als het de EU lukt om de Russische handelspartners China en India bij de boycot te betrekken, zal Rusland er zeker meer pijn van voelen, vermoedt Verbeek. „Maar die landen hebben daar geen enkel belang bij.”

Wel succesvol zijn in de ogen van Ryngaert de individuele sancties die Europa aan oligarchen, de zogeheten siloviki (het veiligheidsapparaat van het Kremlin) en de Russische centrale bank heeft opgelegd. „Een van de hete hangijzers van dit moment is: mogen Europese landen de bevroren tegoeden afpakken om daarmee Oekraïne weer te herbouwen? De oorlog is immers de schuld van Rusland. Het lijkt rechtvaardig om dat land ook op te laten draaien voor de schade.” Verbeek: „Rusland betaalt dan wel een hoge prijs om geopolitiek serieus te worden genomen.”