Na maanden van voorbereiding is de enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening vorige week officieel van start gegaan met haar werkzaamheden.

Waarom komt er een parlementaire enquête naar fraudebeleid?

Dat heeft te maken met de toeslagenaffaire. De Belastingdienst heeft jarenlang burgers onterecht als fraudeur behandeld, concludeerde de commissie-Van Dam meer dan een jaar geleden, waarna het kabinet-Rutte III is afgetreden. In de nasleep van het politieke debat daarover concludeerden een aantal partijen dat deze commissie nog lang niet alles had onderzocht. De SP nam het initiatief om het zwaarste middel dat de Kamer tot haar beschikking heeft in te zetten: een parlementaire enquête.

Wat gaat de commissie onderzoeken?

Het achttal Kamerleden dat het onderzoek gaat uitvoeren, richt zich op het fraudebeleid van de afgelopen dertig jaar. Het startpunt van hun verkenning is 1992. In dat jaar riep het kabinet-Lubbers III de Ministeriële Commissie Bestrijding Fraude en Financieel-Economische Criminaliteit in het leven. Die commissie bereidde besluiten voor van de ministerraad op het gebied van fraudebestrijding.

Ook de Belastingdienst en het UWV liggen onder het vergrootglas van de enquêtecommissie. Een speciaal aandachtspunt bij deze uitvoeringsorganisaties is het gebruik van risicoprofielen. De commissie vreest dat de Belastingdienst burgers jarenlang op basis van hun nationaliteit eruit heeft gepikt voor extra scherpe controles. Ook ICT-middelen die de dienst daarvoor gebruikte, betrekt de commissie bij het onderzoek.

Verder komt nog aan bod wat voor informatie uitvoeringsorganisaties onderling uitwisselden in het kader van fraudebestrijding. De commissie heeft nadrukkelijk de stichting Inlichtingenbureau in het vizier; een organisatie die overheidsdata aan elkaar knoopt voor bijvoorbeeld gemeenten.

Heeft de enquête raakvlakken met het werk van eerdere commissies?

Deels wel, maar ook grotendeels niet. Fraudebeleid en fraudebestrijding zijn kernwoorden in het rapport over de kinderopvangtoeslagaffaire van de commissie-Van Dam. Deze commissie heeft echter geen onderzoek gedaan naar het discriminatieaspect en de daarvoor gebruikte ICT-middelen. Ook was de onderzoeksperiode veel korter; van 2013 tot november 2019.

Uitvoeringsorganisaties zijn ook aan bod gekomen in het rapport van de commissie-Bosman van februari vorig jaar. Dat onderzoek liep deels gelijktijdig met het werk van de commissie-Van Dam. Om niet in het vaarwater te komen van de commissie-Van Dam heeft de commissie-Bosman alles wat raakt aan het onderwerp kinderopvangtoeslagaffaire buiten beschouwing gelaten.

Wanneer komt de commissie met resultaten?

De enquêtecommissie hoopt eind volgend jaar, november 2023, een eindrapport te publiceren. Vanaf deze week voeren de commissieleden bureauonderzoek uit. Daar zijn ze in de herfst mee klaar. De maanden daarop volgen besloten voorgesprekken. De openbare verhoren staan over een jaar gepland; van februari tot mei 2023. Vanaf volgend jaar zomer heeft de commissie zes maanden om een eindrapport op te stellen.