„Nu iedereen het over democratie heeft, kunnen we ons geen acties zoals deze meer permitteren.” Het zijn woorden van de Burkinese generaal Gilbert Diendéré, na een chaotisch verlopen coup in september 2015. De presidentiële garde van Diendéré had interimpresident Michel Kafando van de troon gestoten om plaats te maken voor de generaal. De machtswisseling was echter van korte duur. Het volk én het reguliere leger pikten de ingreep niet en het einde van het liedje was dat Diendéré na een week alweer bakzeil moest halen.

Won democratisch denken terrein in het West-Afrikaanse land? Het Burkinese volk liet zich in ieder geval niet zomaar ringeloren. Heel verwonderlijk was dat in dit geval echter niet. Nog geen jaar voor de coup van Diendéré en de zijnen hadden massaprotesten geleid tot het aftreden van president Blaise Compaoré, die 27 jaar het pluche warm had gehouden. De presidentiële garde was zíjn elitekorps, die er feitelijk dus op uit was alles weer terug te draaien naar het ‘oude normaal’.

Geweld

Nadat het stof van de coup van 2015 was neergedaald, volgden er reguliere verkiezingen: Roch Kaboré won. Wat waarnemers misschien nog het meest verraste, was dat zijn tegenstanders diens overwinning voetstoots erkenden en hem feliciteerden. Dat was opmerkelijk in een land dat een lange geschiedenis van ongeordende machtswisselingen kende. Alleen al in de jaren 80 van de vorige eeuw vonden er vier coups plaats en één poging daartoe.

De werkelijkheid bleek echter ook na 2015 weerbarstig. Maandag vond er opnieuw een coup plaats, die verband lijkt te houden met frustratie over het veiligheidsbeleid van Kaboré. De president zou het leger te weinig steunen in de strijd tegen islamistische groepen.

Het aantal geweldsincidenten dat gelinkt wordt aan deze milities verdubbelde van bijna 500 in 2020 naar ruim 1150 in 2021: veel meer dan in buurlanden als Mali (684) en Niger (149). Op elke 25 inwoners van Burkina Faso zijn er 2 op de vlucht geslagen, ofwel zo’n 1,5 miljoen mensen. De onlusten houden inmiddels meer dan vijf jaar aan.

Aanval

De onvrede over de falende aanpak van het toenemende geweld leefde al veel langer, maar werd flink aangewakkerd door een bloedige aanval van jihadisten in de noordelijke plaats Inata in november 2021. Daarbij kwamen 53 Burkinese militairen om het leven. Wat het meest frustreerde was dat de soldaten in Inata al weken geen bevoorrading meer hadden gekregen en moesten stropen om te overleven.

De coup kwam dan ook niet als een volslagen verrassing. Op 12 januari meldde de Burkinese regering al dat het een couppoging vanuit het leger had verijdeld. Tien soldaten en vijf burgers werden gearresteerd. Zaterdag demonstreerden nog honderden mensen in het land tegen het „onvermogen” van de president om hun veiligheid te garanderen.

De nieuwe militaire machthebbers sloten maandag de grenzen, stelden een avondklok in en beloofden een spoedige terugkeer tot de constitutionele orde. Ze eisten niet alleen vervanging van de chef der strijdkrachten, maar ook betere wapens en middelen in de strijd tegen de terreur.

Burkina Faso schaart zich met de machtswisseling in een rij van recente militaire omwentelingen in de regio. Ook in Mali, Guinee, Tsjaad en Sudan kwamen het afgelopen anderhalf jaar militaire regimes aan de macht. Die blijken soms minder tijdelijk dan aanvakelijk beloofd. Zo lieten de militaire machthebbers in Mali deze maand weten beloofde verkiezingen vier jaar uit te stellen, wat het land op harde sancties van het regionale samenwerkingsverband Ecowas kwam te staan.

Het is niet gezegd dat Burkina Faso dezelfde weg gaat: in 2015 maakte het leger de weg vrij voor reguliere verkiezingen. Op de achtergrond bleef het leger echter een machtsfactor van betekenis. Daarin zal vermoedelijk weinig verandering komen.