„We schudden hier nog geen handen”, lacht Kuipers op zijn werkkamer veertien hoog in het Erasmus Medisch Centrum. De bestuursvoorzitter van het Rotterdamse ziekenhuis neemt maandagmiddag een uur de tijd om te reageren op zorgen en vragen die in reformatorische kring leven over vaccinatie.

Bijbelse terminologie is hem in zekere zin vertrouwd. Kuipers groeide op in een synodaal gereformeerd gezin in Creil (Noordoostpolder). In de weekenden verblijft hij bij zijn gezin op de Veluwe. „Ik ben bekend met de argumenten over vaccinatie in reformatorische kring”, vertelt Kuipers, die zegt niet meer gelovig te zijn. Vaccinatie beschouwt hij als een „daad van barmhartigheid.”

Sommige christenen zien vaccinatie als ingrijpen in Gods bestuur. Kunt u zich iets bij dat bezwaar voorstellen?

„De redenatie kan ik volgen en ga ik zeker niet ridiculiseren. Wel vind ik dat je die ter discussie mag stellen. Zo doet iedereen in het dagelijks leven continu aan preventie. Als we de trap aflopen, houden we de leuning vast. Steken we de straat over, dan kijken we naar links en rechts. En als we in de auto stappen, doen we een gordel om.”

Een vaccin doet iets met het lichaam. Dat is toch een verschil met bijvoorbeeld een autogordel?

„We kennen veel middelen die preventief worden gebruikt en iets met het lichaam doen. Denk aan cholesterolverlagers, antistollingsmiddelen en bloeddrukverlagers. De meeste mensen met een hoge bloeddruk hebben daar nauwelijks last van, maar slikken wel preventief bloeddrukverlagers om het risico te verkleinen dat ze dertig jaar later een hersenbloeding of hartaanval krijgen. Volgens mij vinden we allemaal dat we die medicijnen mogen gebruiken, ook in reformatorische kring.

Een vaccin bestaat uit een paar kleine deeltjes van een virus die het lichaam aan het werk zetten. Na een paar dagen is het vaccin weg. Je zou dus kunnen zeggen dat het aan een hogere macht is om te bepalen of het lichaam op het vaccin reageert of niet. Het vaccin slaat ook niet bij iedereen aan.

Wat ik een cruciaal punt in de discussie vind, is het gebruik van medicatie bij ziekte. Als een coronapatiënt in het ziekenhuis komt, krijgt hij of zij medicijnen die actief het virus bestrijden. Ik heb nog geen enkele patiënt, van welke geloofsovertuiging ook, horen zeggen: U mag mij geen antivirusmiddel geven.”

Diverse bezwaarde christenen vinden het ongeoorloofd dat je iets in een gezond lichaam spuit.

„Dat snap ik, alleen snijdt die argumentatie geen hout. Iedereen komt vroeg of laat met het virus in aanraking. Bij de meeste mensen gebeurt dat binnen twee of drie winters, verwacht ik. Je moet bij wijze van spreken onder een glazen stolp leven, wil je virusvrij blijven. Dan zou je bijvoorbeeld je boodschappen altijd moeten desinfecteren.

Vaccinatie zou je kunnen zien als een gift van God. We zijn in de gelukkige omstandigheid dat we in zo’n korte tijd op grote schaal effectieve vaccins konden produceren en ter beschikking konden stellen. Veel ontwikkelingslanden, maar ook bijvoorbeeld Australië en Nieuw-Zeeland, hebben of hadden een tekort aan vaccins.”

NPV-directeur Diederik van Dijk zei recent dat er al genoeg is aangedrongen op vaccinatie bij christenen. Daar valt volgens hem geen winst meer te behalen.

„Hij kan dat beter beoordelen dan ik. Toch valt er altijd winst te behalen. Zo is het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam begonnen met een prikpost in de hal. Daar worden 500 mensen per week gevaccineerd. Dat zijn er 2000 per maand. Als alle ziekenhuizen zo’n post openen, kan dat een behoorlijk verschil maken.”

Theoloog prof. Arnold Huijgen wees onlangs op Radio 1 op de zijns inziens voortdurende focus van de media op de Biblebelt. Zou een uitbraak in een wijk in Rotterdam-Zuid ook zo het nieuws hebben gehaald, vraagt hij zich af.

„Coronahaarden komen echt niet alleen op de Biblebelt voor. Er zijn 1,8 miljoen mensen die niet zijn gevaccineerd of die nog geen besmetting hebben doorgemaakt. Die zijn niet evenredig verdeeld over Nederland, maar er is een bepaalde clustering. Sommige clusters bevinden zich op de Biblebelt. Maar ook achterstandswijken in grote steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag hebben een lage vaccinatiegraad, waardoor het virus daar snel kan oplaaien. In deze wijken speelt vaak een andere reden: door een taalbarrière zijn mensen met een niet-westerse migratieachtergrond minder makkelijk te bereiken met voorlichting over vaccinatie. Moslims wijzen, voor zover ik weet, vaccinatie niet af op grond van geloofsargumenten.”

Enkele ongevaccineerde inwoners van Staphorst gaven onlangs aan dat ze bereid zijn om, als ze met Covid-19 in het ziekenhuis zouden belanden, hun plek af te staan aan andere patiënten. Wat vindt u daarvan?

„Dat klinkt nobel, maar in de praktijk werkt dat zo niet. Het Nederlandse zorgsysteem is erop gericht om ernstig zieke patiënten te helpen. Het maakt dan niet uit of een patiënt wel of niet is gevaccineerd. We gaan tegen een ongevaccineerde patiënt niet zeggen: Hier is een ambulance, we geven u nog een cilindertje zuurstof mee en dan mag u thuis overlijden.”

Mensen mogen toch ook afzien van reanimatie?

„Dat klopt, net zoals niet elke ernstig zieke een plek op de ic krijgt. Maar dan gaat het om heel andere situaties. Op grond van bijvoorbeeld iemands leeftijd zeggen we dan dat het weinig zin heeft dat hij of zij naar de ic gaat, omdat de kans op overleving klein is. Iemand met ernstige Covid kan weer herstellen.”

Er zijn verhalen over niet-gevaccineerden op de ic die aangeven geen spijt te hebben van de keuze geen prik te halen. Ze zeggen vrede met God te ervaren. Hoe kijkt u daarnaar?

„Ik hoor veel vaker verhalen van mensen die ernstig ziek in het ziekenhuis belanden en zich achteraf bekeken liever hadden laten vaccineren. Als de patiënt dat zelf niet zegt, doet zijn familie dat wel. Besef wel hoe ingrijpend een ziekenhuisopname voor Covid-patiënten vaak is. Ze liggen een paar weken in een ziekenhuisbed. Sommige patiënten zijn daarna maanden, zo niet de rest van hun leven bezig er weer bovenop te komen.”

Staphorster sleutelfiguren deden recent een oproep aan hun ongevaccineerde achterban om de coronamaatregelen zoals de afstandsregel weer in acht te nemen. Wat vindt u daarvan?

„Dat is een heel verstandige oproep. Het verschil in aantal besmettingen tussen de hoogste en de laagste gemeente was vorige week een factor tien. Als Winschoten heel weinig besmettingen telt, is het niet logisch dat die gemeente in lockdown gaat. Terwijl dat wel verstandig kan zijn voor een gemeente als Staphorst. Daar is de kans op een besmetting in bijvoorbeeld een supermarkt veel groter.”

Een deel van de christenen gelooft in complotverhalen zoals dat het vaccin iemand onvruchtbaar zou maken of zijn DNA zou veranderen. Maakt u zich zorgen over die theorieën?

„Zeker. Dergelijke misinformatie maakt het voor mensen moeilijk om op goede gronden een afweging te maken over vaccinatie.

Ik las in een recent artikel in het Reformatorisch Dagblad dat er bij het Bijwerkingencentrum Lareb ruim 500 meldingen zijn van overlijdens na vaccinatie. Lezers kunnen dan denken: Tjonge, dat is wel heel veel. Maar ná vaccinatie wil niet zeggen dóór vaccinatie. Zo’n aantal van 500 verbleekt als je het afzet tegen de reguliere sterfte: maandelijks overlijden er zo’n 12.000 Nederlanders. Het vaccin beschermt niet tegen kanker of een beroerte.

Tot nu toe zijn er nauwelijks gevallen bekend van overlijden dóór vaccinatie. De vaccins zijn dan ook heel veilig.”

Nogal wat ongevaccineerden zijn bang voor langetermijneffecten van de coronavaccins. Kunt u zich dat voorstellen?

„Zeker. Er is echter ongelooflijk veel ervaring met vaccins. Een van de eerste dateert uit het eind van de 18e eeuw, tegen pokken. Dankzij vaccinatie zijn veel gevaarlijke infectieziektes uitgebannen. Mijn moeder, geboren in 1927, liep als kind polio op. Daardoor had ze een misvorming aan haar been en liep ze slecht. Polio komt nu bijna niet meer voor op de wereld. Dat is niet zozeer te danken aan mondkapjes of goede hygiëne, maar aan vaccinatie.”

De mRNA-techniek achter de vaccins van Pfizer en Moderna is vrij nieuw. Dat maakt sommige mensen wantrouwig.

„Klopt, maar ook mRNA-vaccins zijn volkomen veilig. Mensen die ze toch niet vertrouwen, kunnen een ander vaccin kiezen waarbij deze techniek niet is toegepast.”

Wat vindt u van een vaccinatieplicht in de zorg?

„Van een vaccinatieplicht voor de hele bevolking ben ik geen voorstander. Ik weet niet of een vaccinatieplicht in de zorg een goed idee is. Ik ga liever uit van de professionaliteit van het zorgpersoneel. Hier in het Erasmus MC is zo’n plicht geen issue, want 97 procent is gevaccineerd. We weten uit eigen onderzoek bovendien dat collega’s patiënten en elkaar zelden aansteken, dankzij de beschermingsmiddelen die zorgverleners moeten gebruiken bij nauw contact met een patiënt. Nu het meeste zorgpersoneel is gevaccineerd, is de kans op een besmetting in het ziekenhuis nog kleiner.”

Zou u een vaccinatieplicht invoeren als u baas was van een ziekenhuis in de Biblebelt waar een flink deel van het zorgpersoneel niet is ingeënt?

„Dat vind ik een moeilijke vraag. Voor sommige ziekenhuisafdelingen is vaccinatie tegen hepatitis B verplicht. Als student verpleegkunde in de jaren 80 moest ik me laten inenten tegen tbc. Ik denk dat het invoeren van een vaccinatieplicht voor corona een afweging is per instelling en per type werk.”

Zou er een moment kunnen komen dat zorgpersoneel zich verplicht moet laten inenten tegen corona?

„Natuurlijk zou dat kunnen. Maar nu nog niet. In de meeste instellingen is de vaccinatiegraad heel hoog, en gelden bovendien nog steeds beschermende maatregelen.”

Veel ongevaccineerden vinden dat de coronapas voor een tweedeling zorgt tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden. Bent u het daarmee eens?

„Absoluut niet, voor mij ligt die tweedeling heel ergens anders. Een coronapatiënt die acuut ziek bij de spoedeisende hulp binnenkomt, wordt direct geholpen. Vervolgens moet iemand worden afgebeld die morgen zou worden geopereerd aan bijvoorbeeld zijn heup. Die wordt dus afgebeld omdat iemand met corona out of the blue het ziekenhuis binnenfietst. Nou ja, met de ambulance gebracht dan. Dáár ligt de echte tweedeling. Ongevaccineerden kunnen overal komen. Je kunt immers gratis en voor niks een test halen.”

Op het lijstje van Europese landen bungelt Nederland onderaan wat betreft zijn ic-capaciteit. Kan het aantal ic-bedden niet worden opgeschaald?

„Dat gaat niet zomaar even. Het probleem is niet zozeer het aantal bedden, maar de begeleiding van ic-patiënten. Daar zijn zeer gediplomeerde mensen voor nodig, die er jaren voor gestudeerd hebben. Je kunt niet even honderd geneeskundestudenten in een collegezaal zetten en hen na een powerpointpresentatie van een uur mee laten draaien op de ic. De opleiding is bovendien erg praktijkgericht. Hoe drukker zorgpersoneel het heeft, hoe minder tijd het heeft om studenten op te leiden.”

Het Verenigd Koninkrijk heeft zijn ic-capaciteit tijdens de coronapandemie flink uitgebreid. Waarom kan Nederland dat niet?

„Dat hebben wij tijdens de coronapieken ook gedaan. In de eerste golf hebben we heel snel opgeschaald naar 2200 ic-bedden. Daarnaast hebben we coronapatiënten verspreid over ziekenhuizen door het hele land, waardoor we continu vrijwel alle beschikbare bedden hebben gebruikt. Dat systeem is uniek in de wereld. In Engeland, waar ze patiënten niet landelijk hebben verdeeld, is de sterfte aanzienlijk hoger dan bij ons. Ook is hun achterstand in de zorg acht keer zo hoog als in Nederland. Wij hebben het in Nederland dus heel goed gedaan, ondanks alle beperkingen.”

Bent u bang voor code zwart in de winter?

„Nee, ik verwacht niet dat we straks moeten kiezen: die coronapatiënt nemen we wel op, die niet. De kans op dat scenario was het grootst in de eerste golf, gevolgd door de tweede en derde golf. Gezien de huidige vaccinatiegraad lijkt het me onwaarschijnlijk dat code zwart nu wel realiteit wordt. Wel verwacht ik dat de huidige stroom aan Covidpatiënten langdurig zal zorgen voor een verminderde toegang tot de zorg. Tenzij we de aantallen opnames sterk naar beneden weten te krijgen, door bijvoorbeeld nog meer mensen te vaccineren.”