De burger vertrouwt misschien geen stemmachine. Maar dan vertrouwt hij mogelijk wel een printje die uit die machine komt, waarop staat op wie de keus is gevallen. Die gaat in de stembus. Zodoende kunnen de rekenmeesters altijd controleren of de computer alle stemmen goed heeft opgeteld. Zou dat een manier zijn om weer vertrouwen in elektronisch stemmen te krijgen?

Rop Gonggrijp denkt van niet. Hij is geen man die vasthoudt aan het papieren tijdperk. Integendeel, zijn kantoor is papierloos en daar voelt hij zich prima bij. Met de hand schrijven doet hij allang niet meer. De ondernemer is onder meer oprichter van het internetbedrijf XS4ALL en is in alle opzichten een kind van de digitale tijd.

Toch is hij een van de hardnekkigste tegenstanders van stemcomputers. „Het stemmen met papier is een briljant systeem”, zegt hij. „Het afschaffen daarvan heeft alleen maar nadelen.”

Gonggrijp woont tegenwoordig in de Duitse hoofdstad Berlijn. Het grondwettelijk hof van dat land verbood in 2009 het gebruik van stemcomputers. Reden: kiezers moesten zonder „specifieke vakkennis” het proces kunnen doorzien en controleren. Daarbij vielen alle apparaten eigenlijk af.

Een papieren kopie van de stemming is volgens Gonggrijp geen oplossing. „Mensen nemen per ongeluk een bonnetje mee naar huis. Dan ontstaat er verschil tussen het aantal digitale en papieren stemmen. Welke versie telt dan? Strikt genomen zou je dan nieuwe verkiezingen moeten doen. Nou, dat wil niemand.”

Gonggrijp weet dat ook het huidige systeem niet perfect is. „Ook nu zijn er vaak verschillen tussen het aantal ingeleverde stempassen en het aantal uitgebrachte stemmen. Als het goed is, staat dat in het proces-verbaal. Geen enkel systeem is natuurlijk perfect. Maar van de computer verwacht men een perfectie die er dus niet is.”

Stemgeheim

Daarnaast vreest Gonggrijp voor het stemgeheim. Dat speelt bij alle varianten van elektronisch stemmen. „Als jij met je stempas binnenkomt, wordt dat geregistreerd. Vervolgens registreert de machine jouw stem. Als je die twee lijsten achteraf naast elkaar legt, kun je met de volgorde redelijk reconstrueren wat jij hebt gestemd. Terwijl het stemgeheim een wettelijk recht is.”

Gonggrijp denkt daarom dat de Nederlandse overheid nooit meer af wil van het rode potlood. „Toen wij rond 2007 bezwaar gingen maken, dachten de ambtenaren bij Binnenlandse Zaken eerst dat wij bij die oude mannetjes hoorden die niet met computers konden omgaan. Maar toen bleken wij digitale specialisten te zijn, die gek genoeg pleitten voor papieren verkiezingen. Overal ter wereld werkt dat toch het beste.”

Gonggrijp geeft een paar voorbeelden. „Bij de stemmachine van Nedap die in Nederland werd gebruikt, was een hertelling onmogelijk. Denk even na hoe zoiets was verlopen na de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november. Als toen in Georgia geen papieren stemmen waren geweest, had er geen hertelling kunnen plaatsvinden. Stel je voor welke onrust dat had gegeven.”

Een ander voorbeeld: „Als Westen sturen wij verkiezingswaarnemers naar landen als Rusland. Wij eisen daar dat alles volledig transparant verloopt. Zouden wij het vertrouwen als de Russische president Poetin ineens miljarden investeert in stemmachines, omdat die zo lekker efficiënt kunnen tellen?”

Tussen Rusland en Nederland zijn grote verschillen, maar er is ook een overeenkomst. „Het klinkt een beetje cru, maar de verkiezingen worden georganiseerd door een overheid waar de kiezer mogelijk van af wil. Dan moet je een proces hebben dat bestand is tegen mensen met slechte bedoelingen. Papieren biljetten die je eindeloos kunt hertellen, hebben zich tot nu toe goed bewezen.”

Volgens Gonggrijp zijn de voordelen van stemmachines trouwens zeer beperkt. „Het komt erop neer dat een kleine groep mensen op de verkiezingsavond twee of drie uur eerder thuis is. Op een kabinetsformatie die een paar maanden duurt, vind ik dat voordeel heel klein.”

Investeringen

De nadelen daarentegen zijn heel groot. „Verkiezingen zijn er gemiddeld eens per jaar. Je moet dan grote investeringen doen in computers die je slechts een keer per jaar gebruikt. Dat is niet zinvol.”

Toen Gonggrijp rond 2007 zijn campagne begon, was het risico op buitenlandse hacks niet bijzonder groot. „Dat een andere staat het verkiezingsproces in Nederland zou willen beïnvloeden, was toen niet reëel. Inmiddels houden we er allemaal rekening mee dat de Russen dat misschien best zouden willen. Om je daartegen te wapenen, moet je nog hogere kosten maken. En dat in een systeem dat je dus niet vaker dan eens per jaar gebruikt. Dat geld kun je nuttiger besteden.”

Bank- en belastingzaken gaan vandaag volledig digitaal. Dat verloopt doorgaans zonder problemen. Maar Gonggrijp wil dat niet doortrekken naar elektronisch stemmen. „Je belastingformulier kun je altijd terughalen en eventueel aanpassen. Bij de bank kun je altijd navragen waar je geld is gebleven. Maar stemmen is anoniem. Dat zou je moeten vergelijken met bankieren waarbij je nooit je saldo kunt zien. Dat zou niemand vertrouwen.”