Het tromgeroffel duurt steeds langer. Al in 2017 zou het vredesplan van de Amerikaanse regering voor Israël en de Palestijnse gebieden worden- onthuld. Het werd 2018 zonder dat er een deal in zicht kwam. Het werd 2019 en nog steeds ligt er geen plan op tafel.

Volgende week zou er dan toch een tipje van de sluier moeten worden opgelicht. In Bahrein organiseren de VS een tweedaagse conferentie onder de titel ”Vrede voor welvaart”. Die conferentie op dinsdag en woensdag heeft als doel investeerders over de streep te trekken om in de Palestijnse gebieden aan de slag te gaan.

Dit is het deel van het plan dat de Palestijnen blij moet maken. Het idee erachter is dat een goed lopende economie andere aspecten vanzelf naar het tweede plan zal verdringen – hoewel de Palestijnen volhouden dat een politieke beslissing veel belangrijker is.

Intussen is het zelfs de vraag of dat economische deel veel gaat opleveren. De VS noemen de conferentie nu zelf nederig een „workshop”. De agenda laat evenmin veel bijzonders zien. Er is een cocktailparty, er zijn paneldiscussies en diepte-interviews. Dat is het. De politici en investeerders zullen vooral zaken moeten doen in de pauzes.

De bekendmaking van het leeuwendeel van het vredesplan, namelijk de politieke implicatie ervan, is in afwachting van een nieuwe Israëlische regering opnieuw uitgesteld. Het zou zomaar november kunnen worden voordat de details eindelijk in de openbaarheid komen.

En dan nog dreigt afwijzing, zoals de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, eerder deze maand toegaf. Hij zei zelfs dat het plan „erg gedetailleerd” is, „je zou kunnen stellen: onuitvoerbaar.”

En misschien komen die details zelfs nooit naar buiten. De Amerikaanse ambassadeur in Israël, David Friedman, zei eerder deze maand dat het plan niet openbaar wordt gemaakt als het meer kwaad dan goed doet. Friedman weet waarover hij praat, want hij is één van de opstellers van het plan, samen met Trumps schoonzoon en topadviseur Jared Kushner en Jason Greenblatt, speciaal afgezant voor internationale onderhandelingen.

Israël

Wie het aan betrokkenen in de regio vraagt, zal steeds opnieuw horen dat het plan inderdaad meer kwaad dan goed doet. In de Arabische wereld is vrijwel iedere leider ervan overtuigd dat het plan sterk in het voordeel van Israël werkt. Toch is er wel wat steun voor te vinden. Dat komt vooral doordat de Amerikaanse regering de afgelopen jaren sterk heeft geïnvesteerd in de relatie met de Golfstaten. De allereerste buitenlandse bestemming van president Trump was niet voor niets Riyad, de hoofdstad van Saudi-Arabië. Vanaf het begin is geprobeerd de koningen en emirs van de Golfstaten achter het plan te krijgen.

De Amerikaanse regering kiest daarmee voor een benadering die van buiten naar binnen gaat. Als het gaat om vrede tussen Israël en de Palestijnen, zijn er grofweg twee benaderingen. Europa kiest traditioneel voor de eerste weg: van binnen naar buiten.

Die komt erop neer dat er eerst vrede moet komen tussen Israël en de Palestijnen en dat daarna de verhoudingen tussen Israël en de rest van de Arabische wereld genormaliseerd moeten worden.

De tweede benadering gaat uit van het omgekeerde: eerst betere relaties tussen de Arabische landen en Israël, en daarna ook tussen de Palestijnen en Israël.

Die tweede manier wordt door de VS al enkele jaren gepropageerd. De relaties tussen met name de Golfstaten en Israël zijn nooit zo goed geweest. Netanyahu bracht in oktober 2018 een uniek bezoek aan de sultan van Oman, Israëlische ministers bezochten daarna de Verenigde Arabische Emiraten en Qatar en zelfs het Israëlische volkslied klonk op een sporttoernooi in Abu Dhabi. Maar de vraag is of de steun van de Golfstaten genoeg is. De meeste andere Arabische landen passen er sowieso al voor om in het spoor van Saudi-Arabië te gaan en die houding wordt nog eens versterkt door de welwillende opstelling van dat koninkrijk richting de Verenigde Staten. Meegaan in de deal van de eeuw zou door het volk op straat zomaar uitgelegd kunnen worden als verraad aan het Palestijnse broedervolk – ook al hebben Arabische staten in de praktijk veelal weinig gedaan voor dat broedervolk

Op dit moment zijn de landen in het Midden-Oosten onder te verdelen in steunpilaren van het vredesplan, in uitgesproken tegenstanders daarvan en in een restgroep van twijfelaars. Dit zijn de belangrijkste landen in elk van deze categorieën.

STEUNPILAREN

Israël

Vanzelfsprekend is Israël een warm voorstander van het voorgenomen vredesplan. In aanloop naar de presentatie heeft Israël bovendien al een aantal grote cadeaus gekregen van de Amerikanen: zij hebben de ambassade naar Jeruzalem verplaatst én de Golanhoogte als Israëlisch grondgebied erkend.De Israëlische premier Netanyahu trekt al sinds het begin van Trumps ambtsperiode nauw met hem op.

Saudi-Arabië

Het Saudische koninkrijk heeft al decennia een innige relatie met de Verenigde Staten door sterke onderlinge handelsrelaties. Saudi-Arabië is bijvoorbeeld sinds jaar en dag een grootafnemer van Amerikaanse wapensystemen. Die onderlinge relatie heeft geholpen om beetje bij beetje de weg te plaveien naar toenadering tot Israël.

En wat nog meer helpt: zowel de Verenigde Staten, Saudi-Arabië als Israël heeft in Iran dezelfde aartsvijand. Het is zelfs denkbaar dat Saudi-Arabië heeft bedongen de deal te steunen zolang de VS als tegenprestatie de huidige druk op Iran blijven opvoeren.

Saudi-Arabië zal de Palestijnen niet openlijk afvallen, maar de enorme financiële, economische en politieke belangen van het land wegen op dit moment zwaarder. Het koninkrijk heeft zich onder druk van de Amerikanen dan ook ingespannen om de rest van de regio achter de vredesdeal te krijgen, maar het resultaat daarvan is grotendeels beperkt tot de Golfregio.

Verenigde Arabische Emiraten

De Emiraten en Saudi-Arabië zijn op veel punten twee handen op één buik. Samen trekken ze op tegen Iran, samen besloten ze Qatar te isoleren – mede omdat dat emiraatje te innige relaties met Iran had. Samen zijn ze ook in grote mate afhankelijk van de Verenigde Staten en zelfs van Israël.

De Emiraten hebben zich de achterliggende jaren ontwikkeld tot een grootimporteur van de nieuwste spionagesystemen. Veel van die systemen komen uit de VS en Israël. Ook voor de Emiraten geldt dat de deal op welwillendheid kan rekenen. Datzelfde geldt voor het ministaatje Bahrein, waar komende week de conferentie wordt gehouden.

Egypte

Egypte heeft feitelijk weinig keus. Het land van president Sisi is zowel afhankelijk van de VS als van Saudi-Arabië. Daar zijn enorme bedragen aan hulp mee gemoeid – hulp die zomaar kan stoppen als het land plots een koers gaat varen die in Washington en Riyad als pro-Palestijns en anti-Amerikaans zou kunnen worden uitgelegd. Het land zal waarschijnlijk zijn steun aan de deal geven – maar vooral omdat het niet anders kan. Onder de Egyptische bevolking is steun aan een Amerikaanse deal (hoe die er dan ook precies uit zal zien) verre van populair.

TEGENSTANDERS

Palestijnse gebieden

Hoewel de Palestijnse leider Abbas onder druk wordt gezet door de Verenigde Staten en Saudi-Arabië om in te stemmen met de deal, gaat hij daar niet in mee. In plaats daarvan ridiculiseert hij de plannen. De deal van de eeuw wordt de klap van de eeuw, zei hij begin 2018.

Twee maanden later koos hij opnieuw voor de ramkoers. Het vredesplan heeft volgens hem als doel „om het Palestijnse nationaal project te verwoesten.” Geheel in lijn daarmee willen de Palestijnen niet deelnemen aan welke bespreking dan ook die als doel heeft om het gehate plan werkelijkheid te laten worden.

Iran

Het vredesplan is volgens de Iraanse regering niets meer dan deel van het „kwaadaardige beleid” van Washington. Volgens ayatollah Ali Khamenei zal de deal van de eeuw nooit gerealiseerd worden. De Palestijnse zaak „zal niet in de vergetelheid belanden en Jeruzalem zal de hoofdstad blijven van Palestina.”

Khamenei kan het niet uitstaan dat aartsrivalen als Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten zich scharen achter het Amerikaanse plan. De leiders van die landen zijn geen ware moslims en ze volgen de VS alleen maar vanwege hun „stomheid en onkunde.”

TWIJFELAARS

Jordanië

De steun van Jordanië is onontbeerlijk om het vredesplan een kans van slagen te geven. In de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever wonen in totaal ruwweg 2,2 miljoen Palestijnen, maar eenzelfde aantal woont in Jordanië. Het land is dus een belangrijke speler en een groot deel van de bevolking is vanwege de Palestijnse herkomst haast automatisch tegenstander van de deal.

Koning Abdullah van Jordanië heeft zich altijd één van de trouwste bondgenoten van de Amerikanen in de regio getoond, maar de rek lijkt eruit te zijn bij hem. In mei stelde hij opnieuw zeer stevig dat een vredesplan alléén kans van slagen heeft als er een Palestijnse staat komt op de hele Westelijke Jordaanoever – en niet op slechts de helft van dat gebied.

Bovendien moet de positie van Jeruzalem op de onderhandelingstafel blijven. Zijn dynastie heeft de heiligdommen in die stad vroeger nota bene zelf bestuurd. Voor de koning is het onverteerbaar dat Jeruzalem in de deal zou worden ‘weggegeven’ aan één partij.

Marokko

Hoewel Marokko ver weg ligt van het Arabische epicentrum, is de opstelling van de koning Mohammed veel waard voor de Amerikanen. In mei bezocht Trumps adviseur Jared Kushner de koning om hem over de streep te trekken. Marokko trekt vaker op met de Golfstaten, maar onduidelijk is of het koninkrijk dat ook deze keer wil doen.

Wat staat er in het vredesplan?

Wat er werkelijk in de overeenkomst staat, zal pas blijken nadat deze is gepresenteerd. De afgelopen jaren lekten steeds weer andere details uit. De verwachting is dat het plan in elk geval de volgende hoofdzaken zal bevatten.

Er moet een min of meer zichzelf besturende Palestijnse staat komen, bestaande uit de Gazastrook en ruwweg de helft van de Westelijke Jordaanoever. Mogelijk wordt er zelfs een stuk van de noordelijke Sinaï aan toegevoegd.

De hoofdstad van de Palestijnse staat moet het stadje Abu Dis worden, in de oostelijke buitenwijken van Jeruzalem.

Sommige Israëlische nederzettingen in de Palestijnse gebieden moeten verplaatst worden.

Er moet een vorm van internationaal toezicht komen voor diverse plaatsen die religieus gezien erg belangrijk zijn, zoals de Tempelberg.

Israël blijft verantwoordelijk voor de beveiliging van de grenzen.

De lange marsroute naar een deal

November 2016. Donald Trump is verkozen tot president van de Verenigde Staten, maar nog niet geïnstalleerd. Hij spreekt over de problemen tussen Israël en de Palestijnse gebieden en kondigt aan die te willen oplossen via de „deal van de eeuw”.

Mei 2017. Trump laat zien dat het Midden-Oosten hem ernst is. Zijn eerste buitenlandse reis gaat naar Saudi-Arabië, Israël en de Palestijnse gebieden. Zonder twijfel komt de deal ter sprake. Als de Saudi’s niet steunen, is de slagingskans nihil.

November 2017. De Palestijnse leider Abbas moet bij de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman langskomen. De prins geeft Abbas te verstaan dat deze de deal moet accepteren of anders af moet treden.

December 2017. Trump neemt een voorschot op de deal door te besluiten de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem te zullen verhuizen. Voor veel Arabische leiders is dat een teken dat Israël bevoordeeld zal worden in de deal.

Januari 2018. De Palestijnse leider Abbas stelt dat Trumps deal de „klap van de eeuw” zal worden. Hij zegt dat de VS vanwege de omstreden verhuizing van de ambassade ongeschikt zijn om nog langer een rol te spelen in het vredesproces.

Mei 2019. Jared Kushner, schoonzoon van Trump en leider van de vredesdelegatie, brengt een laatste bezoek aan onder meer Israël en Jordanië om alle neuzen voorafgaand aan de ”workshop” in Bahrein in dezelfde richting te krijgen.

Juni 2019. Eén van de opstellers van het vredesplan, de Amerikaanse ambassadeur Friedman in Israël, stelt dat Israël „onder bepaalde omstandigheden” delen van de Westoever zou kunnen annexeren. Het versterkt de gedachte dat dit gevoelige punt een rode draad is in het plan.