Onderzoekers van Wageningen University beantwoorden zulke vragen in het rapport ”Biobased and biodegradable plastics. Facts and figures”, dat onlangs verscheen.

De auteurs scheppen eerst helderheid over de term bioplastic. Daarmee kunnen namelijk –verwarrend genoeg– twee verschillende soorten plastic worden aangeduid. Het kan gaan om plastic dat is gemaakt van natuurlijke grondstoffen of om kunststof dat biologisch afbreekbaar is.

Wanneer het plastic van plantaardig materiaal is gemaakt, in plaats van op oliebasis, betekent dat niet automatisch dat micro-organismen het materiaal ook gemakkelijk kunnen afbreken. Want uiteindelijk bepaalt niet de grondstof of microben het plastic kunnen afbreken, maar het type kunststof dat ervan wordt gemaakt. „Zelfs wanneer een plastic biologisch afbreekbaar is, betekent dit nog niet dat het materiaal in het milieu afbreekt in een korte tijd”, schrijven de Wageningse onderzoekers.

Verpakking

Om verwarring rond de term bioplastic te voorkomen, spreken de wetenschappers van bio-based plastic als het is gemaakt van plantaardig materiaal: papier, hout of (suiker)bietenpulp. Verteert het gemakkelijk dan noemen ze het biologisch afbreekbaar plastic.

De Wageningers focussen in hun rapport vooral op plastics die worden gebruikt in de verpakkingsindustrie. Daarvoor hebben ze een goede reden: bijna al het plastic dat thuis in de recyclingbak of -zak belandt, is verpakkingsmateriaal.

In een interview met informatieplatform Duurzaambedrijfsleven legt Christiaan Bolck, programmamanager materialen in Wageningen, uit waarom de vakgroep deze publicatie belangrijk vindt. „Bedrijven en belangengroeperingen beweren van alles over bioplastics. Dit rapport is bedoeld voor wie echt wil weten hoe het zit. Dat is vaak wel een genuanceerd verhaal.” Ter illustratie noemt Bolck het feit dat niet alle plastics het milieu belasten, al wordt dat soms wel beweerd. Tegelijkertijd wijst hij erop dat ook niet „alle bioplastics groen zijn en goed voor het milieu.”

Een tweede misverstand dat de wetenschapper graag uit de wereld helpt, is dat bio-based plastics nauwelijks zouden bijdragen aan de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Milieugroepen stellen nogal eens dat de besparing op aardolie door het gebruik van plantaardige grondstof door een intensiever productieproces teniet wordt gedaan. „In dit rapport laten we zien dat er bij de productie van veel bio-based plastics in werkelijkheid netto minder broeikasgassen vrijkomen dan bij de productie van reguliere plastics”, stelt Bolck.

Logo

Als het gaat om de milieubelasting van een bepaald type kunststof is het niet alleen belangrijk of het materiaal gerecycled kan worden of composteerbaar is. De Wageningse onderzoekers wijzen erop dat het gedrag van de consument minstens zo belangrijk is. Als die alles bij het restafval gooit in plaats van in de gft-bak, kunnen onderzoekers mooie duurzaamheidsberekeningen maken. Maar die stroken dan niet met de praktijk.

Om ervoor te zorgen dat consumenten plastic verpakkingen in de juiste bak of zak gooien, pleiten de auteurs voor heldere en eenduidige labeling met logo’s. Burgers kunnen dan in één oogopslag zien of het folie, het bakje of de fles bij het plasticafval hoort, in de gft-bak of in de grijze container.

Tot slot benadrukt Bolck dat biologisch afbreekbaar niet betekent dat het plastic ook in de natuur kan worden achtergelaten. Hoe snel bacteriën en schimmels het plastic afbreken, hangt namelijk af van factoren zoals de temperatuur, de aanwezigheid van micro-organismen die het plastic kunnen afbreken en elementen als water en zuurstof. De afbreekbaarheid en de afbraaksnelheid van plastic is namelijk anders wanneer de afbraak plaatsheeft in of boven de grond, in een droog of juist een vochtig klimaat, in oppervlaktewater of zeewater, op de composthoop in de tuin of in een composteerfabriek.

Ook als plastic binnen enkele maanden volledig afbreekt in zee, ziet Bolck het daar liever niet ronddrijven. „Zeevogels kunnen nog steeds stikken in een biologisch afbreekbare plastic zak.”

----

Concurrentie met voedselproductie?

Een belangrijke vraag die de Wageningse onderzoekers in hun rapport aan de orde stellen, is of plantaardig plastic concurreert met de wereldwijde voedselvoorziening. Voor biobrandstoffen is dit namelijk een veelgehoord bezwaar.

De Wageningers wijzen erop dat er voor de productie van bioplastic veel minder grondstof nodig is dan voor biobrandstof. In 2013 becijferde de organisatie European Bioplastics dat 0,01 procent van de landbouwgrond werd gebruikt voor de productie van bio-based plastics; in 2018 zal dat zijn gestegen tot 0,02 procent.

Bietenpulp

Neemt het martkaandeel van plantaardige plastics toe, dan is er natuurlijk meer grondstof nodig. Toch hoeft dat niet ten koste te gaan van de beschikbaarheid van voedsel. Er wordt bijvoorbeeld gekeken of het mogelijk is om verpakkingen te maken uit bietenpulp en ander plantaardig materiaal dat de voedingsindustrie niet kan gebruiken.

Wanneer een plasticverpakking groente langer houdbaar maakt, kan dat voordeel bovendien opwegen tegen de milieubelasting die de productie met zich meebrengt. Het is bekend dat zo’n 30 procent van het geproduceerde groente en fruit niet wordt gegeten omdat de supermarkt het niet voor de uiterste verkoopdatum verkoopt of omdat de consument het thuis te lang laat liggen.

Bestek

Vorig jaar becijferde een Wageningse onderzoeker dat als een plastic verpakking ertoe leidt dat er 10 procent minder sla wordt weggegooid de voordelen al opwegen tegen de nadelen: de productie en de verwerking van het verpakkingsmateriaal belasten het milieu minder dan de hoeveelheid voedsel die er wordt gekweekt en vervoerd, maar vervolgens niet opgegeten.

Een ander idee dat de Wageningers opperen, is om in vliegtuigen bestek en borden te gebruiken van composteerbaar plastic. Die kunnen dan met de etenresten en al op een duurzame manier worden verwerkt.

----

Klein marktaandeel

Plastics van plantaardig materiaal en biologisch afbreekbaar plastic vormen op dit moment nog maar een fractie van de totale plasticberg die jaarlijks wordt geproduceerd; in 2015 ging het om 1 procent van de wereldwijde kunststofproductie. Naar verwachting zal het marktaandeel van bio-based en biologisch afbreekbare plastics in 2020 zo’n 2,5 procent zijn. Het leeuwendeel van de plastics blijft dus van fossiele oorsprong: olie of gas.

Geld speelt daarbij een rol: plastic van plantaardig materiaal is over het algemeen duurder. Wel verwachten de Wageningse onderzoekers dat de prijzen zullen dalen bij grootschaliger productie.

De meeste bakjes, zakjes, folies, flessen en doppen die worden gebruikt voor het verpakken van supermarktproducten als groente, fruit, vlees, bloemen en frisdrank kunnen in theorie worden vervangen door een plastic van plantaardig materiaal, zo stellen de Wageningers. Ook boodschappentassen kunnen van duurzamer materiaal worden gemaakt dan nu vaak het geval is.

----

Zien hoe bacteriën plastic maken

Artis-Micropia in Amsterdam heeft sinds vorige week een opstelling die laat zien hoe melkzuurbacteriën –microben die ook in ons lichaam voorkomen– plantaardig materiaal omzetten in het bioplastic PLA (polylactide).

Dit plastic kan voor 100 procent uit plantaardig materiaal worden gemaakt en is een veelgebruikt verpakkingsmateriaal. Tot een dikte van zo’n 3 millimeter is het bovendien goed composteerbaar. Dit type plastic kan worden gebruikt voor drinkbekers, chirurgisch hechtdraad en schroeven voor het herstellen van fracturen, om maar een aantal toepassingen te noemen. Voor de vervaardiging van dit plantaardige bioplastic is bovendien vier keer minder energie nodig is dan voor de productie van regulier plastic, zo leert de Micropiabezoeker.