Houtkap in tropisch regenwoud met respect voor mens en milieu

Laag scheert een Embraer 7200 over de Amazonerivier in Brazilië. Donkerblauw water, zilverwitte stranden. Links en rechts rijzen hoge bomen op. Het sportvliegtuigje vliegt vlak over de hutten van een indianendorpje.

Vanuit de lucht lijkt de Zuid-Amerikaanse jungle vooral op een onmetelijk veld broccoli. Groene stronkjes, óveral groene stronkjes. Zover het oog reikt. Hier en daar kringelt een rookpluim. Water glinstert, de zon brandt, 35 graden.

De tropische bossen in het uitgestrekte Amazonegebied –7 miljoen vierkante kilometer– in onder andere Suriname, Brazilië en Peru staan onder druk. Maar niet alleen daar. Wereldwijd verdwijnen er elke minuut 36 voetbalvelden bos. Bedrijven plegen soms op grote schaal –illegale– kaalslag voor de productie van soja- of palmolie. De plaatselijk bevolking brandt bosarealen plat voor veeteelt. Een vijfde van het Amazonebos zou al zijn verdwenen. Ook in het Afrikaanse Congobekken en in Zuidoost-Azië dreigt ontbossing.

De teloorgang is triest. Het tropisch regenwoud herbergt inheemse volken en exotische bomen, planten en dieren. Apen slingeren van boom tot boom. Slangen sluipen door het struikgewas, aasgieren cirkelen in de lucht. Ergens in de verte brult een exoot. Jaguar? Poema? Een klein stukje Surinaams oerwoud telt al 92 verschillende soorten hardhout. Ipé, massaranduba, cumaru.

De houthandel, de internationale vakbeweging en milieuactiegroepen slaan de handen ineen om het tij te keren. In 1993 richten zij gezamenlijk de Forest Stewardship Council (FSC) op. Bedrijven met een FSC-keurmerk verplichten zichzelf alleen op duurzame wijze aan bosbouw te doen. Mét respect voor de lokale, inheemse bomen en inwoners. FSC-gecertificeerde bedrijven werken daarbij volgens strenge richtlijnen (zie ook pag. 13).

Schade

Het Amazonegebied bevindt zich op zo’n 8000 kilometer afstand van Nederland. Een Airbus A340-300 van Surinam Airways zet na 9,5 uur vliegen z’n wielen aan de grond op de Johan A. Pengelluchthaven bij Paramaribo. Een busje rijdt daarvandaan in twee uur naar het oerwoud.

Wally, een inheemse bosarbeider van de firma Dennebos, baant zich met een lang kapmes een weg door de dichtbegroeide jungle. Helm op. Wuivende varens en lange lianen leggen het loodje onder de gerichte klappen.

Onder aan een reusachtige woudreus houdt hij halt. Omzichtig inventariseren de bosbouwers de richting waarin de te vellen boom het beste kan vallen. „Op een paar centimeter nauwkeurig, om zo min mogelijk nevenschade aan het bos toe te brengen.”

Wally kapt en hakt verder. Voordat de boom wordt geveld, creëren de bosbouwers een vluchtweg voor zichzelf. Veiligheidsvoorschrift uit de FSC-handboeken. Kappen is niet geheel zonder gevaar. Een fluitje snerpt door het woud. Klaar...?! Iedereen staat op scherp.

Een zware Stihl-kettingzaag jankt. Scherpe tanden vreten zich een weg in het verse hout. De bosbouwers slaan een wig in de zaagsnee om de boom in de goede richting te dwingen. Luttele ogenblikken later begint de kolossale knots te wankelen.

Een gil klinkt. „Pas op!” Onverwacht sleurt de omvangrijke kruin een tweede boom mee. Enkele omstanders springen opzij. Oeps, kantje boord. Wally grijnst. Risico van het vak. De bosbouwers registreren de gevelde boom direct in de boeken. Stam en stronk krijgen elk een nummer.

Rust

Dennebos werkt volgens strikte FSC-richtlijnen. Werknemers moeten onder andere zijn uitgerust met professionele werkkleding. Helm en gehoorbescherming onder handbereik. Bedrijfsleider Herman Fräser zwaait al tien jaar de scepter over het FSC-gecertificeerde bedrijf. Vol overtuiging. „We moeten het bos niet uitbuiten, maar op tijd rust gunnen.” Fräser haalt per jaar zo’n 10.000 tot 15.000 kubieke meter rondhout uit het 24.000 hectare grote concessiegebied.

Dennebos produceert onder andere hardhouten heipalen van 20 tot 21 meter lengte. Taps toelopend. „Amsterdam is gebouwd op dit soort palen”, wijst Fräser. Geen enkele bomenzaag kan uit de voeten met deze vorm en afmeting. Gladjes laat een werknemer daarom z’n kettingzaag door het hardhout glijden. Exact over de streep. Handwerk. Vakwerk!

Ongerept

Ook in Brazilië werken bosbouwbedrijven volgens de FSC-standaard. Een Boeing 737-300 vliegt in dik anderhalf uur van Paramaribo naar de miljoenenstad Belem in Brazilië. Grupo LN Guerra, een familiebedrijf in Belem, kapt en koopt tropisch hardhout in de Amazone.

LN Guerra, sinds eind 2011 FSC-gecertificeerd, beschikt over een concessie om 25 jaar lang een gebied van 46.000 hectare te exploiteren. Verder kent het bedrijf 30.000 hectare eigen bos met een geplande productie van dik 60.000 kubieke meter rondhout per jaar.

Een ATR 72, een tweemotorige propeller kist, maakt in anderhalf uur tijd de tocht naar de Braziliaanse binnenlanden. Van Belem naar Santarém, de oudste stad in de Amazone. Brede, grillige rivierarmen kronkelen dwars door het omvangrijke, ongerepte regenwoud.

Vanuit Santarém zet het bosbouwbedrijf sportvliegtuigjes in om bosarbeiders diep in het oerwoud te droppen. En weer op te halen: 23 dagen jungle, 7 dagen vrij. De Embraer 7200 –een eenmotorige zeszitter– taxiet naar de startbaan. Een halfuur lang vliegt het propellertoestel over de groene ‘broccoli’.

In de verte doemt een miniem bruin streepje op in het oerwoud. „Ons vliegveld”, wijst de piloot. Hij mindert vaart en laat z’n kist zakken. Het stripje komt angstig snel dichterbij. Met hoge snelheid zet de piloot z’n toestel aan de grond op de zanderige strip. Een stofwolk stijgt op.

Overstappen. Een touringcar rijdt met een vaart van soms 80 kilometer per uur over bochtige zandwegen, dwars door de jungle. Enorme trucks met reusachtige boomstammen komen de bus tegemoet. Door dichte stofwolken is het zicht soms even minder dan 50 meter.

Na pakweg drie kwartier doemt de compound van LN Guerra op. Strak wit-blauw geschilderde barakken op een open plaats in het bos. Mét wifi, midden in het oerwoud. Vrouwen koken op een open vuur. In de slaapvertrekken schommelen hangmatten.

Licht en lucht

LN Guerra-directeur Leandro Guerra –twintig jaar bosbouwervaring– heeft het 46.000 hectare grote concessiegebied opgedeeld in kleinere percelen. Het FSC-bedrijf inventariseert –„voor, tijdens en na de houtkap”– de leefwereld van mens en dier. De bosbouwers registreren elke boom dikker dan 30 centimeter én z’n coördinaten in een databestand. „Met gps.” Blauwe, zwarte, rode en groene stippen op een kaart geven de status van een boom weer. Waardevolle exemplaren worden ontzien.

Houtkap kan de huishouding van indianenstammen danig verstoren. Het FSC-bedrijf slaat daarom de handen ineen met de plaatselijke bevolking. Het concessiegebied van LN Guerra telt 22 lokale gemeenschappen. „Met zestien ervan werken we samen. Zij kunnen bij ons aan de slag.”

De vraag is of het tropisch regenwoud niet beter af is als bosbouwbedrijven het volledig met rust laten. Nee, stelt Rodigro Silva, commercieel directeur van LN Guerra. „Gericht kappen is juist beter. Houtkap brengt licht en lucht in het bos. Jonge boompjes krijgen daardoor de ruimte om te groeien.”

Guerra laat zien wat hij bedoelt. Een kettingzaag zet z’n tanden in een 70- à 80-jarige tropische boom. Luttele minuten later dreunt de kanjer met groot geraas ter aarde. Dan is het stil. Een handvol blaadjes dwarrelt geruisloos naar beneden. En inderdaad, de donkere plek in het bos licht ineens op door een gat in het bladerdek. Zonlicht valt binnen.

Zwaar motorgeronk verstoort de stilte. De chauffeur van een reusachtige Tigercat geeft gas. De enorme bulldozer –met een grijparm aan de achterkant– raust dwars door het woud om de stam weg te slepen. Op het ruige terrein hotst en botst een bijrijder in de cabine. De bulldozer sleurt de 40 tot 50 ton wegende boom vervolgens achter zich aan, het bos uit.

De ”skidder” laat een duidelijk spoor achter. Van zorgvuldig, duurzaam bosbeheer lijkt even geen sprake. „Valt mee”, grijnst directeur Guerra. Hij loopt iets verder en wijst naar een vrijwel dichtgegroeid pad. „Daar hebben we vorig jaar op dezelfde manier bomen geoogst. Na een jaar is er niets meer van te zien.” De Brazilianen kweken bovendien jonge boompjes om kale plekken, ontstaan op de opslagkavels voor het rondhout, weer aan te planten.

De Guerradirecteur werkt bewust volgens de FSC-aanpak. Met overtuiging, uit overtuiging. Regen dreigde vorig jaar het afvoeren van zijn geoogste bomen te dwarsbomen. De bedrijfsvoering stond zwaar onder druk. „Ik heb God gebeden of we vijftien dagen droog weer zouden mogen krijgen om onze bomen te kunnen oogsten. We hebben er zeventien gekregen”, zegt hij verwonderd.

Transport

De bosbouwers vervoeren de zware stammen met grote pontons naar zagerijen in Belem. Grote, watergekoelde lintzagen zagen de dikke stammen in stukken. Planken en balken rollen uit de zagerij. Elke partij keurig genummerd volgens de FSC-standaard.

In een van de plaatselijke zagerij zijn nog niet alle FSC-voorschriften helemaal doorgedrongen. Vrouwen uit het dorp stapelen –op teenslippers– de dunnere latjes. Aandachtspuntje. „Veiligheidskleding en -schoeisel zijn besteld, maar nog niet binnen”, haasten de Brazilianen zich te zeggen.

Het tropisch hardhout uit de Amazone vindt zijn weg uiteindelijk over de hele wereld. Met containers –20 ton, 30 kubieke meter– wordt het hout in drie weken tijd naar bijvoorbeeld Nederland getransporteerd.

De FSC-aanpak staat of valt met adequate controle. Onafhankelijke instanties als de Control Union en de Société Générale de Surveillance (SGS) houden toezicht op de hele FSC-keten. Met aangekondigde en niet-aangekondigde inspecties. Albert Oudenaarden van Van den Berg Hardhout in Lopik is stellig: „Dat systeem is net zo waterdicht als dat van de Belastingdienst.”

Dit is het eerste deel van een drieluik over houtkap in het tropisch regenwoud. Zie pag. 13 voor deel 2.

Volop illegaal hout

Bijna de helft (46 procent) van het bewerkte hout dat Nederland binnenkomt, is illegaal gekapt. Een verbod uit 2013 op de invoer van illegaal gekapt hout wordt op grote schaal overtreden, meldt de Wageningse stichting Probos, een kennisinstituut voor de duurzame ontwikkeling van bossen.

Nederland is in de Europese Unie de op drie na grootste importeur van bewerkte houtproducten. Bedrijven moeten kunnen aantonen dat het verwerkte hout legaal is gekapt. De Wereldbank denkt dat er wereldwijd jaarlijks zo’n 15 miljard euro omgaat in de illegale houthandel.

Houtkap in tropisch regenwoud met respect voor mens en milieu

Economie

RD.nl in uw mailbox?