In het Romadorp in het noorden van Bulgarije kun je de huizen van de trekarbeiders zo aanwijzen. Veel huizen zijn weinig meer dan krotten. Maar daartussen staan hier en daar fraaie verrassingen met dubbel glas en kunststof kozijnen. Arbeidsmigratie brengt luxe.

Alexander Alexandrov (49) uit Dolni Tsibar heeft zijn paard aan een boom gebonden. Hij werkte in Italië. Om zijn vrouw en vier kinderen voeden. „Ik moest wel werken, want stelen kunnen wij niet.”

Een succes was het niet. In Bulgarije probeerde hij te leven als kunstenaar. Zo maakte hij voor het schoolplein in zijn dorp een borstbeeld van de Bulgaarse vrijheidsstrijder Christo Botev (1848-1876), naar wie de school is genoemd. Maar in Italië werd hij als kunstenaar niet gerespecteerd. „Ik dacht in het land van de kunst te zijn, maar dat liep anders.”

De Italianen hadden meer belang bij „zijn spieren dan zijn talenten.” Daarom probeerde hij het in de bouw. „Maar er zit een groot verschil tussen een kunstenaar en een bouwvakker. Bovendien krijg je je geld niet altijd. Daarom ben ik teruggekomen. We leven van kleine klusjes. Het zou mooi zijn als onze kinderen naar de universiteit kunnen. We hopen op betere tijden.”

Tijdelijk

In Romagemeenschappen is het heel normaal dat velen tijdelijk in het buitenland werken. Alle landen worden genoemd: van Spanje tot Oostenrijk, van Griekenland tot Nederland.

Veelal zijn het de vrouwen die naar het buitenland gaan. Maar het aantal mannelijke zigeuners dat over de grens werkt, loop evenzeer in de duizenden.

De inwoners van de Romadorpen zeggen dat het buitenlandse geld er moet komen om het oude leven voort te zetten. Toch brengt dat voortdurende contact met de buitenwereld veranderingen met zich mee. Bijvoorbeeld in de verhouding tussen mannen en vrouwen.

Romafamilies zijn patriarchaal. Een onderwijzeres die al achttien jaar werkt op de Georgi Sara Rakovitsa-school in het gelijknamige Rakovitsa, een Romawijk in de buurt van Berkovitsa, legt uit dat de vrouw van „hoofd van het huishouden” is, maar dat ze in de praktijk erg afhankelijk is. „Een vrouw heeft bijvoorbeeld geen rijbewijs. Ze is niet actief in het sociale leven.”

Veel Roma zeggen dat vrouwen korter in het buitenland verkeren dan mannen. „Ze leven daar op dezelfde manier als thuis”, zeggen meerdere bronnen. Onder de arbeidsmigranten zijn ook actieve christenen die elders ook naar de kerk gaan.

Zelfbeeld

Toch klinken er ook andere verhalen. Het zijn de vrouwen die met hun geld de welvaart in het getto brengen. Dat doet iets met hun zelfbeeld. Al die tijd in het buitenland leefden ze zelfstandig. Dat past niet meer bij het leven onder leiding van een werkloze man. Niet altijd wordt alles na terugkeer weer zoals het was.

In de beeldvorming onder blanke Bulgaren komen de Romamannen er ook niet goed af. „Ze zijn niet zo werkwillig”, zegt een baptistendominee met een glimlachje. Zigeunervrouwen kunnen vooropgaan in het zoeken naar verbetering. Soms prikkelt dat de mannen om ook een cursus te doen, maar het kan ook leiden tot een inperking van de vrouw.

De arbeidsmigratie brengt ook andere dingen in beweging. De school in Rakovitsa wijst op alcoholmisbruik, anderen noemen drugsgebruik. De doorlopende afwezigheid van één ouder in kwetsbare gezinnen leidt vaak tot problemen.

Volgens de statistieken zijn de Roma oververtegenwoordigd in de misdaad. „Discriminatie”, roept een pastor van een Romakerk. „De media blazen elk incident op. Het enige misdrijf dat ik in mijn pastoraat ben tegengekomen, is het stelen van een paraplu. En die is keurig teruggegeven.”

De school in Rakovitsa weet echter dat veel ouders van leerlingen in de gevangenis zitten.

In de Romawijk is inmiddels ook echtscheiding onder de Roma een gewoon verschijnsel, zegt de onderwijzeres. „Ik schat dat 50 procent van onze leerlingen uit gebroken gezinnen komt. Hoewel veel ouders niet officieel voor de wet getrouwd waren, maar alleen volgens het Romaritueel.”

De Romapastor geeft toe dat dit een probleem is. „Afstand zet druk op de relatie.” Een vrouw valt hem bij: „Ik was acht jaar lang weg, en kwam elke paar maanden terug. Maar er zijn vrouwen die bewust vertrekken om bij hun man weg te zijn.”

Naar buiten toe houden Roma graag het beeld op van een gemeenschap die prijs stelt op reinheid en kuisheid. Onaangename dingen geven ze niet snel toe.

De school kent echter de feiten, door jarenlange omgang met de Roma. „De meeste vrouwen hebben in het buitenland gewone beroepen. Maar het komt ook voor dat de moeders van onze leerlingen in Duitsland of Nederland in de prostitutie zitten.”

Kom over en help 40 jaar in Bulgarije

De Nederlandse stichting Kom over en help is al veertig jaar actief in Bulgarije. Aanvankelijk betrof dat vooral de smokkel van Bijbels en geestelijke lectuur. Tegenwoordig steunt Kom over en help vooral hulpverleningsprojecten van lokale organisaties. Via de Bulgarian Baptist Union (BBU) en de organisatie New Hope for the Balkans (NHB) draagt de stichting bij aan projecten in de Romagemeenschappen. NHB biedt bijvoorbeeld kookcursussen, opleidingen tot sociaal consultant en huiswerkbegeleiding op scholen.

serie Roma Bulgarije

Dit is deel 1 van een vierluik over Roma in Bulgarije.