Twaalf uur in het Limburgse Maasbree. De kermis is net vertrokken en het dorpsplein oogt rustig, maar niet voor lang. De kerkklok slaat en de deur van het stadhuis ertegenover vliegt open. Kinderen lopen joelend naar buiten, naar hun fiets of naar klaarstaande moeders.

Het levendige plaatje is een voorbeeld van een van de creatieve oplossingen die de Limburgse gemeente Peel en Maas vond om haar drie overtollige gemeentehuizen in gebruik te houden: in Maasbree als schoolgebouw.

Peel en Maas, dat iets voorbij Venlo ligt, ontstond in 2010 uit een fusie van de gemeenten 
Helden, Kessel, Meijel en Maasbree, en heeft zo’n 43.000 inwoners. Mensen die zich niet voor hun mening schamen. Dat merkte het gemeentebestuur vorig jaar, toen het plan voor een nieuw stadhuis in Panningen werd gepresenteerd, dat rond de 20 miljoen euro moest kosten.

De storm van protest die ontstak leverde in korte tijd maar liefst 12.500 handtekeningen op. Een noodsignaal dat wethouder Absil van Ontwikkeling naar eigen zeggen overviel. „De massale protestactie sloeg in als een bom: „Wat is er aan de hand, hebben we iets gemist?” Verbazing dus, maar het bestuur zag er de zonnige kant van in. „Zo veel handtekeningen zeggen ook iets over de betrokkenheid.”

Het leidde uiteindelijk tot een serie van acht huiskamergesprekken waarin burgers het college opzochten –in de oude ambtswoning van de burgemeester– en suggesties aanreikten.

Echte eye-openers leverde dat op, zegt Absil. „Men vond het echt zonde om het huidige gemeentehuis in Panningen plat te gooien: zoiets doe je niet. En ik leerde er hoe mensen tegen de gemeente aankijken: soms puur als een paspoort- en rijbewijsverstrekker. En dat je van de gemeente meer last dan gemak hebt.”

De avonden resulteerden afgelopen december in het afblazen van de nieuwbouw. „De bevolking vond dat we best verder konden in een aangepaste versie van het huidige gebouw. ‘Vernieuwbouw’ noemen wij het”, zegt Absil. „Dat scheelt 5 miljoen euro met echte nieuwbouw.”

Ze betreurt de wijziging niet. „Het pas goed bij onze doelstelling om meer aan zelfsturing te doen, en aan duurzaamheid.”

Daarnaast werd ook de gemeentelijke werkwijze ingekrompen. Absil: „Je gaat toch kritisch kijken: Wat heb je nou echt nodig?” Ambtenaren gaan in het vernieuwde gemeentehuis flexibeler werken. „En de huisvesting van bibliotheek, ontmoetingsruimtes en een restaurant in het gebouw zijn geschrapt, dat vond men hier ook niet nodig.”

Er is zelfs gedacht aan een mogelijk toekomstscenario waarin nog meer gefuseerd moet worden. „Het gebouw is relatief makkelijk om te vormen tot verzorgingshuis. Niet onrealistisch, met de toenemende vergrijzing.”

Peel en Maas probeert ook de leegstand van gemeentehuizen creatief op te lossen. Zo is een heuse prijsvraag uitgeschreven voor het gemeentehuis van Meijel (zie kader). Dat pakte vorig jaar in Kessel ook goed uit. Marij Peeters won toen de prijsvraag: met haar man begint ze design bed & breakfast en lounge-café Het Raadhuys, in het pittoresk gelegen gemeentehuisje aan de Maas.

Peeters is al druk bezig met de verbouwing, die in maart 2014 klaar moet zijn. Door het nieuwe ontwerp krijgt het gebouw, dat van zichzelf al enige allure heeft, nog meer elan. Peeters wil in iedere kamer een ander thema laten terugkomen. En het café kijkt dankzij veel glas uit op een prachtig stuk van de Maas.

Een unieke locatie, beaamt Peeters, hoewel de verbouwing veel werk oplevert. Maar voordelen heeft zo’n oud gemeentehuis ook: het archief blijkt opvallend koel dankzij de dikke muren en de massieve deur. „Wijn en etenswaren blijven hier lekker koud.”

En in een van de ruimtes bleef een loodzware kluis achter. „Daar lagen vroeger de paspoorten in. Wij laten hem staan: misschien leuk als kast voor bezoekers”, lacht ze. „Maar dan mag de deur niet dicht, want wij weten de cijferslotcombinatie niet.”

Groep 7 leert rekenen in de raadzaal

In het oude gemeentehuis van Maasbree huist nu rooms-katholieke basisschool De Violier, maar de vorige bestemming is nog goed aan het gebouw af te zien. De gangen, die nu vol hangen met jasjes, hebben niet de sfeer van een basisschool. Het meest in het oog springt de oude raadzaal, met een indrukwekkend hoog, met hout betimmerd plafond. De voormalige troonzaal van de lokale democratie wordt nu bevolkt door groep 7. Geen inspraakrondes meer dus, maar groepsdiscipline.

Het gebouw biedt zeker voordelen, zegt directeur Paul Wijnen. „De klaslokalen zijn enorm groot, een verademing. Maar ruimte voor opslag is weer klein.” Uiteindelijk is het toch maar tijdelijk, zegt de directeur, die wacht tot de nieuwbouw van zijn school klaar is. Daarna wordt het gemeentehuis verbouwd tot multifunctionele ruimte met zorgwoningen en een gymzaal.

In het verderop gelegen 
Meijel staat het gemeentehuis nog te koop. Het enorme gebouw, met 850 vierkante meter buitenterrein, moet 6,5 ton opbrengen. In april werd een prijsvraag uitgeschreven. Het beste idee wordt beloond met het eerste recht op aankoop.

In het gebouw huizen nu een fysiotherapeut en jonge startende ondernemers, die in hun eerste jaar geen huur hoeven te betalen. Met deze proeftuin, het zogeheten VentureLab, wil Peel en Maas een „boost” geven aan jonge ondernemers.