De opgetogenheid over de aanhouding van een verdachte in de zaak-Vaatstra leidde gisteren tot opmerkelijke taferelen. Dorpsbewoners van het Friese Zwaagwesteinde, de woonplaats van Marianne, staken spontaan de vlag uit.

Ilse van Leiden, sociaal psycholoog en criminoloog, kan zich de ontlading van dorpsbewoners goed voorstellen. „Ik hoorde buurtbewoners op de radio die in tranen uitbarstten. De opgekropte emotie van dertien jaar onzekerheid komt er nu uit.”

Zeker sinds het DNA-verwantschapsonderzoek gaande was, moet de spanning in de Friese regio zijn gegroeid, zegt Van Leiden. „Burgers vragen zich toch af wie het zal zijn en of er eindelijk een verdachte boven komt drijven. Het schrikeffect is voor de Friese bevolking extra groot als het blijkt te gaan om een man die deel uitmaakt van de dorpsgemeenschap.”

In Oudwoude, het dorp waar de verdachte woont, zijn sommige inwoners ongetwijfeld in shock, zegt Van Leiden. „Niemand zal hebben verwacht dat juist deze man al zolang met een gruwelijk geheim rondliep. Dezelfde reactie was te zien rond de arrestatie en veroordeling vorig jaar van de tekenleraar Ronald Janssen in België. De man was aardig, praatte met buurtbewoners, maar bleek in werkelijkheid een seriemoordenaar. De schrik is altijd groot als blijkt dat iemand tot dergelijke gruweldaden in staat is. Verbazing, ongeloof en angst. Ook het wantrouwen in zo’n dorpsgemeenschap groeit. Want wie is er nu nog te vertrouwen?”

Kenmerkend is volgens Van Leiden ook dat dorpsgenotenvan de Friese verdachte in hun geheugen gaan graven. „Ze gaan na of de man misschien toch eerder al agressieve trekjes of raar gedrag vertoonde. Iedereen zoekt naar een verklaring.”

Er zullen altijd mensen zijn die met een gruwelijk geheim zoals een moord kunnen rondlopen, stelt Van Leiden. „Andere mensen geven zichzelf aan omdat ze het niet volhouden. Mijn stelling is dat er altijd iemand naast de dader is die meer weet. Ik heb recent onderzoek gedaan onder partners van pedoseksuelen. Een belangrijk deel van de daders had al gezondheidsproblemen. Het is vrijwel onmogelijk dat niemand uit zijn directe omgeving nooit iets aan hem heeft gemerkt. Dat zou alleen kunnen als de man, zoals in de media wordt beweerd, een persoonlijkheidsstoornis heeft.”

De gebeurtenissen in Friesland trekken niet alleen een wissel op de Friese dorpsbewoners. Juist ook voor de familie van Marianne Vaatstra zullen oude wonden opnieuw opengaan, verwacht Van Leiden. „Dorpelingen staken van blijdschap de vlag uit. De familie Vaatstra zal zelf ook opgetogen zijn met de aanhouding van een verdachte. Echter, ze krijgt Marianne er niet mee terug. Voor de familie zullen er tijdens de verdere strafvervolging van de verdachte nog allerlei feiten boven tafel komen die hen kunnen schokken. In het slechtste scenario kan de verdachte aangeven dat hij een relatie of een affaire had met Marianne. Het kan gaan om details die voor de vader en verdere familie van Marianne schokkend kunnen zijn.”

DNA-verwantschapsonderzoek

Op 1 april 2012 werd de Wet verwantschapsonderzoek van kracht. Voor die datum was het op basis van artikel 21 van de Wet bescherming persoonsgegevens niet toegestaan om erfelijkheidsinformatie te gebruiken voor anderen dan voor degenen van wie het DNA-materiaal is afgenomen.

Op 1 mei 1999 stonden er 8080 mannen in de leeftijd tussen 16 en 60 jaar ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie van het gebied waar het DNA-verwantschapsonderzoek heeft plaatsgehad. Het openbaar ministerie en de politie hebben 7300 van hen uitgenodigd om tussen 29 september en 12 oktober DNA af te staan in de afneemlocaties in Friesland en de stad Groningen. In Zwaagwesteinde, de woonplaats van Marianne, was de opkomst 96 procent.

Mannen die niet wilden meewerken, zouden door de politie worden benaderd om alsnog mee te doen. Mannen die intussen buiten de Friese regio woonden of naar het buitenland zijn verhuisd, zouden eveneens benaderd worden. Dat is allemaal niet meer nodig, omdat de politie zondag al een verdachte heeft kunnen aanhouden.