De tijd dringt nu echt voor PVV, VVD, NSC en BBB. Aankomende woensdag moeten de twee informateurs, Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol, hun formatieopdracht teruggeven aan de Kamer. Dan moet dus ook het hoofdlijnenakkoord worden gepresenteerd.

Aan die deadline wil Dijkgraaf zich ook echt houden, zei hij dinsdag na bijna elf uur formeren. „Ik druk uiterlijk om 23.59 uur op de verzendknop”, beloofde het oud-Kamerlid voor de SGP.

Of hij die belofte kan waarmaken, moet nog blijken. Buiten kijf staat in ieder geval dat de formerende vier afgelopen week weer nieuwe hordes hebben weten te nemen. Alle vier, ook PVV en BBB, richten ze zich sinds deze week op de financiële doorrekeningen van het Centraal Plan Bureau (CPB), die eind vorige week werden gedeeld. Die lijken inmiddels min of meer maatgevend en daarmee is een belangrijke eis van NSC en VVD gehonoreerd, namelijk dat het hoofdlijnenakkoord financieel solide moet zijn.

Protesten

Dijkgraaf en Van Zwol wisten verder de rust die onder SER-voorzitter Kim Putters terugkeerde aan de formatietafel ook in de laatste week te bewaren. Geholpen door de nodige dossierkennis en politieke ervaring begon het duo al snel met het schrijven van conceptdeelakkoorden, waar vervolgens door PVV, VVD, NSC en BBB over kon worden onderhandeld. Vorige week leidde die proactieve werkwijze nog tot het nodige gemor, waarbij met name NSC opmerkte dat de twee wel erg veel initiatief namen. Protesten daarover werden echter in de kiem gesmoord. Sinds deze week stellen de informateurs zich bescheidener op en laten ze het voorzitten van de onderhandelingen over aan de PVV.

Lijmpoging

Dat de vier formerende partijen na de geslaagde lijmpoging van oud-informateur Kim Putters bij elkaar zouden blijven, was ook gedurende deze formatieronde allerminst zeker. Op X stelde Wilders zich doorlopend polariserend op. „Eng mannetje die van der Burg, tijd dat ie snel opkrast”, postte de PVV-leider nadat de VVD-bewindspersoon had gezegd blij te zijn met het feit dat Wilders geen premier wordt. Deze week dreigde de PVV-leider zelfs nog met nieuwe verkiezingen als er geen „restrictiever asielbeleid komt”.

Toch bracht de PVV-leider met zijn doen en laten op X het formatieproces niet in zwaar weer. VVD, NSC lieten zich niet in het openbaar uit over Wilders’ gedrag. Wat daarin vermoedelijk meespeelt, is de voorliefde van VVD- en NSC-kiezers voor deze coalitie.

Peilingen

Beide partijen daalden in de peilingen toen ze na de verkiezingen openlijk twijfelden over een coalitie met de PVV. De partij van Omtzigt halveerde zelfs in de peilingen toen de NSC-leider de vorige formatieronde onder informateur Ronald Plasterk vroegtijdig opblies, bleek eind februari uit een peiling van EenVandaag .

Ongetwijfeld speelt voor de vier partijen ook mee dat er op het gebied van het grote verkiezingsthema, migratie, geen betere coalitie denkbaar is. Streng migratiebeleid is voor alle vier de partijen een belangrijke verkiezingsbelofte. Zonder de PVV wordt het inlossen daarvan knap lastig. Wellicht was dat ook de boodschap die de PVV maandag met het lekken van een formatiedocument aan de kiezer wilde meegeven.

„Ik druk uiterlijk om 23.59 uur op de verzendknop” - Elbert Dijkgraaf, informateur

Verwachtingspatroon

Dat de formerende partijen nog met elkaar om tafel zitten, hangt ook samen met een andere factor: tijd. PVV, VVD, NSC en BBB formeren nu al bijna een halfjaar lang en dat schept een verwachtingspatroon bij hun achterbannen. Grijpen ze nu nog naast de macht, dan is dat voor zowel Wilders, Yeşilgöz, Omtzigt als Van der Plas moeilijk te verantwoorden.  
 
Dat alles laat onverlet dat de spanning alsnog oploopt nu de deadline van 15 mei nadert. De partijen zullen dit weekend en ook begin volgende week nog nodig hebben om alle onderwerpen af te hameren. En tot die tijd geldt: er is geen akkoord, totdat over alles een akkoord is bereikt.