Doel is mensen handvatten bieden om het gesprek te voeren bij vermoedens van huiselijk geweld. „Dat is ingewikkeld”, erkent Mischa Stubenitsky, woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid. „Als iemand blauwe plekken heeft en niet goed in z’n vel zit, kun je niet zomaar vragen: „Word je mishandeld thuis?” Op de website ikvermoedhuiselijkgeweld.nl kunnen mensen terecht voor tips over hoe je zo’n gesprek op een goede manier begint.

Bijzonder aan de campagne is dat die zich specifiek richt op omstanders, niet op slachtoffers. „Mensen om het slachtoffer heen zijn de eersten die huiselijk geweld kunnen signaleren en van dichtbij meemaken”, legt Stubenitsky uit. Bijna 1,3 miljoen Nederlanders boven de 16 jaar waren vorig jaar slachtoffer van huiselijk geweld. Partnergeweld is de meest voorkomende vorm daarvan.

Nog altijd komen de meeste adviesvragen en meldingen bij Veilig Thuis van professionals en niet van omstanders. „Terwijl omstanders meer kunnen zien en horen”, zegt Judith Kuypers, voorzitter van het Landelijk Netwerk Veilig Thuis. „Voor de slachtoffers zelf is het ook fijner dat iemand die dichtbij hen staat een probleem aan de kaak stelt.” Ze hoopt dat de campagne bijdraagt aan het bespreekbaar maken van de zorgen die mensen hebben.

Niet-pluisgevoel

Het idee dat er iets niet klopt, plaatst omstanders vaak voor een dilemma: ben ik niet bemoeizuchtig als ik aan de bel trek? Of: straks is er niks aan de hand, en dan heb ik het gedaan. „Probeer er met anderen over te sparren”, adviseert Kuypers. „En zoek medestanders om het gesprek aan te gaan.” Gaat het om een overbuurvrouw met wie je normaal gesproken amper contact hebt, dan raadt ze toch aan „een keer een kop koffie te gaan drinken en door te vragen op wat je ziet of hoort gebeuren”.

Wat kun je met een niet-pluisgevoel over je moeder, buurman, vriendin, neefje of collega? Is dat niet te vaag? Blijf dicht bij jezelf om te bepalen of iets gezond is of ongezond, reageert Kuypers. „Gebruik je eigen referentiekader. Je kunt je gevoel sussen met de gedachte dat iedereen weleens ruzie heeft. Maar als je het bijzonder vindt dat het zo vaak gebeurt, kun je beter te veel dan te weinig advies vragen.”

Bij twijfels kunnen mensen Veilig Thuis bellen om hun gevoel voor te leggen. Dat mag ook anoniem, zonder te melden over wie het precies gaat. Medewerkers geven dan advies: op welke signalen ze moeten letten, hoe ze het gesprek kunnen aangaan, welke vragen helpen en welke juist niet.

Egel

Hulpverlener Erik-Jan Verbruggen van de Vluchtheuvel noemt de rol van omstanders van groot belang. „De overheid spreekt ons in deze campagne aan onze verantwoordelijkheid voor elkaar. Dat zijn we niet zo gewend in Nederland, maar het is een Bijbels gegeven dat je niet wegkijkt voor misstanden.” In de hulpverlening van slachtoffers van huiselijk geweld komt ook de rol van de omgeving ter sprake, vertelt hij. „Dan komt de vraag naar voren: was er dan niemand die ingreep? En waarom niet?”

Verbruggen wijst erop dat huiselijk geweld vaak voortkomt uit onmacht. „Het is niet zo dat een man ’s morgens opstaat met de gedachte: ik ga mijn vrouw slaan of mijn kinderen mishandelen. Een patroon van onveiligheid ontstaat dikwijls door problemen die iemand boven het hoofd groeien. Omstanders kunnen enorm helpen door problemen te signaleren, bespreekbaar te maken en hulp aan te bieden.”

Dat vraagt moed, weet hij. „De aanpak van huiselijk geweld is als het vastpakken van een egel, zei een hoogleraar eens. Je prikt je altijd. Makkelijker is om te denken: ik zal het wel verkeerd hebben. Of: laat een ander het maar doen.” De hulpverlener adviseert omstanders die met zo’n dilemma zitten ruggespraak te houden met een deskundige. „Ook bij organisaties als de onze kun je een casus anoniem voorleggen. Als mensen emotioneel betrokken zijn bij de personen die het betreft, voelen ze zich vaak geremd om in actie te komen of reageren ze vanuit eigen pijn en emotie. Een buitenstaander helpt je alles op een rij te zetten en geeft advies. Sluit je ogen in ieder geval niet voor huiselijk geweld.”

Melder

Bij Veilig Thuis komen sinds corona vaker adviesvragen binnen. Het aantal steeg de afgelopen vier jaar van bijna 108.000 naar ruim 134.000. Voor een melding ligt de drempel hoger. In dat geval neemt Veilig Thuis contact op met de betreffende gezinsleden, om hun verhaal te horen. In principe wordt dan ook verteld wie de melding heeft gedaan, tenzij de melder zelf gevaar loopt.

Voor een melding is het tijd als de fase van vraagtekens voorbij is en pogingen om hulpverlening op gang te brengen geen enkel effect hebben, stelt Kuypers van Veilig Thuis. „Kijk niet weg. Niets doen is geen optie. Als het dan later echt goed misgaat, is het risico groot dat je achteraf spijt hebt dat je geen actie hebt ondernomen.”

Volgens de voorzitter van Veilig Thuis gebeurt het maar zelden dat mensen woedend worden op een melder. „Als het niet goed gaat, zijn zij juist blij met verandering in de thuissituatie. Niet altijd in een eerste reactie, maar de tweede reflex is toch vaak dankbaarheid. Bovendien: mensen melden vanuit oprechte zorg.”

Verbruggen adviseert in een gesprek niet veroordelend te zijn. „Benoem wat je signaleert en deel je zorgen. Zeg niet dat mensen slechte ouders zijn, maar spreek het liefhebbende ouderhart aan. Stimuleer mensen hulp te zoeken om zo onveilige patronen te doorbreken.”