Jan Mark ten Hove - 16 dec 2009 10:37 - Gewijzigd: 16 dec 2009 10:37

DAAROM: Klokkijken of vingerkootjes tellen

Waarom heeft een klok twaalf cijfers? Tien is toch veel logischer?

Een dag of nacht bestaat uit twaalf uren. Hetzelfde geldt voor het aantal maanden in een jaar. Het gebruik van het getal twaalf heeft oude papieren.

Tellen deed men in de klassieke oudheid met de handen. Door met de duim de vingerkootjes van de vier overige vingers aan één hand op te tellen, kwam men uit bij het getal twaalf. Mesopotamische astrologen pasten deze manier van tellen toe in hun vakgebied. Op basis van de stand van de maan deelden zij het jaar in twaalf maanden in.

Het zestigtallig stelsel van de Babyloniers lijkt sterk op dat van de Mesopotamiërs. Babylonische wiskundigen rekenden met spijkers en winkelhaken. Spijkers moesten eenheden voorstellen, winkelhaken tientallen. Astrologen berekenden dat het pad van de zon tussen de sterren, de dierenriem, ongeveer 360 graden moest zijn. Men vermoedt dat voor het getal 360 gekozen is omdat men graag wilde dat de beweging van de zon in een dag ongeveer een graad (360 graden voor 365 dagen) zou zijn. Vanwege hun zestigtallig stelsel verdeelden de Babyloniërs een uur in zestig minuten en minuten in zestig seconden.

Klok oude zaal Tweede Kamer

De Romeinen hanteerden een heel ander getallenstelsel dan de Mesopotamiërs en de Babyloniers. Zij gingen in hun telling uit van tientallen en eenheden. Elke letter heeft daarbij een betekenis. De I geeft één eenheid weer, de V staat voor vijf, de X moest een tiental voorstellen. Deze indeling vind je tot op de dag van vandaag terug op allerlei uurwerken.

Daarmee is ook de indeling van de klok verklaard. De indeling in dagen, uren, minuten en seconden is duidelijk beïnvloed door de Babylonische traditie. De twaalf uren in een etmaal, waarop de tijd gebaseerd is, is afkomstig van de Mesopotamische telwijze. Het Romeinse element van klokkijken zie je terug in de cijfers op de klok.

De getallen van uren (24), minuten (60) en seconden (60) zijn alle te herleiden tot het getal twaalf. Dat is de reden waarom een klok gebaseerd is op het getal twaalf en niet op tien, wat misschien logischer lijkt. Daarnaast is het getal twaalf ideaal bij het omrekenen van tijd. Twaalf is deelbaar door een, twee, drie, vier en zes, terwijl tien alleen maar deelbaar is door een, twee en vijf.