Ds. A. Beens, Barneveld - 18 nov 2009 09:38 - Gewijzigd: 18 nov 2009 09:38

Het heimwee van J. T. D.

Sinds de verschijning van het jongste boek van Bart Jan Spruyt weet iedereen (weer) dat achter bovenstaande initialen de naam van ds. J. T. Doornenbal schuilgaat, de legendarische predikant van Oene die in april 1975 overleed. Vele jaren na zijn dood blijft zijn persoon intrigeren.

Spruyt ziet in hem een vertegenwoordiger van het christelijk conservatisme. In een citaat van Benno Barnard heet conservatisme „het verlangen „dat alles blijft zoals het nooit geweest is”, naar een wereld dus zoals die nooit bestaan heeft.” Het berust op „een aan­geboren afkeer van schadelijke veranderingen en zelfs van veranderingen tout court.” Dat gaat dus wel heel ver.

Wie ooit de Hervormde Kerkbode voor de Veluwe las, waarin ds. Doornenbal wekelijks zijn ‘stukjes’ schreef, weet dat geen ander woord dan „heimwee” beter in staat is de gedachtewereld van de Oener pastor weer te geven. Heimwee naar wat was en voorbijging, naar dat wat komt. Wat zou er met dat laatste mis kunnen zijn? Wie dat namelijk niet ziet, kan de stukjes van Doornenbal, steevast ondertekend met J. T. D., beschouwen als nostalgisch geneuzel, als uitingen van een man die het leven niet aankon. Zijn gedrag kan dan bestempeld worden als dat van een zonderling die we de vrijheid gunnen om meer te mogen zeggen dan een ander –‘normaal’– mens.

Ik mis hem in het tegenwoordig zo gelikte en ietwat bleke predikantencorps. Nog niet eens zozeer om de prachtige onderkoelde humor als wel om de breedheid van geest, de culturele interesse, het stukje wandelende eeuwigheid dat hij in zijn altijd eendere zwarte pak belichaamde, de seigneuraliteit die hij uitstraalde en toch ook weer een soms onthutsende aardsheid. Als kind van tien zag ik hem –wij woonden pal naast de begraafplaats– op de begrafenis van „vrouw Brouwer”, in de volksmond „Margje Groothuis”, almaar met het hoofd in de nek staren naar een vlucht duiven die rondvloog boven de plek van de begrafenis. Ik geloof dat de toespraken volkomen aan hem voorbijgingen. Iedereen keek naar het graf, Doornenbal keek naar de duiven en naar de hemel. Er was er wéér een van hen die heimwee hebben, thuisgekomen.

In de visie van Spruyt was de volstrekt apolitieke Doornenbal eigenlijk een CHU’er, een christelijk-historisch man, die evengoed voor de SGP tijdredes hield maar dan ‘gewoon’ preekte. Nu stelt de auteur de dominee van Oene, als ik het goed begrijp, ons voor ogen als een icoon van christelijk conservatisme. Ik zie het er al helemaal van komen: een voettocht onder leiding van Spruyt en Menno de Bruijne, alias Tweed Harry-with-the-cap, van Woubrugge via Doorn en Kesteren langs een oud en echt hervormd tracé naar Oene, waar dan plechtig de Christelijke Conservatieve Volkspartij wordt opgericht, bij voorkeur in de tuin van de kerk. Als ceremoniemeester treedt op de huidige dominee van Oene, die de kostelijke naam draagt van dominee Mijnheer. Een duizendkoppige menigte is getuige van de plechtigheid. En de SGP fuseert ter plekke met de CCP – maar dan wel mét artikel 36 van de NGB in de grondslag. Want een béétje conservatief is ook theocraat.

Droom ik?

Ds. A. Beens, Barneveld