Bas van Dijk -  1 jul 2009 14:18 - Gewijzigd: 1 jul 2009 14:18

Geamputeerde hand als hersenschim

Jeuk aan je geamputeerde voet of kriebel op een hand die je niet eens meer hebt. Het lijkt raar, maar is voor duizenden mensen de dagelijkse, vreselijke werkelijkheid van fantoompijn.

Lijdensweg.

Fantoom betekent letterlijk spook of hersenschim; de waarnemer voelt zijn hand of voet, terwijl die er toch echt niet meer is. Het is een beeld dat de hersenen hebben, een schim.

De hersenen krijgen vóór de amputatie voortdurend signalen van het betreffende lichaamsdeel. Die informatie is in de hersenen opgeslagen in een zogenaamd lichaamsschema: de registratie van alle ervaringen van ons lichaam. Door dat lichaamsschema slaan we niet meer met de hamer op onze duim, kunnen we een bal vangen en is fietsen een automatisme geworden. Wordt –bijvoorbeeld– het onderbeen geamputeerd, dan is het lichaamsschema van het onderbeen in de hersenen nog actief. Bij fantoompijn voelt de patiënt niet alleen pijn in het geamputeerde deel, hij voelt ook de grootte en de houding ervan.

Bij het normale fantoom voelen de vingers en handen alsof ze in rust zijn en daarbij licht gebogen een grote bal vasthouden. Bij het armfantoom worden de duim, de vingers en de handpalm het duidelijkst gevoeld. De handrug en de onderarm worden soms niet of heel vaag ervaren, de pols iets duidelijker. Het fantoom lijkt uit eilanden te bestaan. Tussen het ‘eiland’ (bijvoorbeeld de hand) en het lichaam bevindt zich een gevoelloos, leeg stuk. De eilanden van het fantoom blijven enige weken tot maanden bestaan en veroorzaken geen pijn, maar een tintelende jeukende sensatie, die soms zelfs als prettig ervaren wordt. Soms zijn de fantoomsensaties zelfs nog tientallen jaren aanwezig.

Fantoomgevoel kan een lijdensweg betekenen; de lijder heeft voortdurend te maken met pijn die niet te bestrijden is. Bovendien wordt de patiënt in het begin steeds hard geconfronteerd met het feit dat het lichaamsdeel er niet meer is. Er bestaan geen speciale medicijnen voor, hoewel soms antidepressiva worden voorgeschreven. Neuropsychologische behandelingen zijn ook mogelijk; de hersenen worden dan als het ware voor de gek gehouden.