Frank van de Beek -  1 okt 2008 14:49 - Gewijzigd: 1 okt 2008 14:49

Het abc van de kredietcrisis

Financiële crisis. De kranten staan er bol van, op de radio spreken ze over niets anders meer. Zeker niet sinds de bank Fortis in grote problemen is geraakt. Economie saai en onbegrijpelijk? Misschien dat deze uitleg in jip-en janneketaal het boeiender maakt.

Leg nog eens uit, wat is een kredietcrisis?

Een kredietcrisis ontstaat als banken elkaar geen geld willen lenen omdat ze elkaar niet meer vertrouwen. Dat is een ernstig probleem, omdat banken onderling sterk met elkaar verweven zijn. Vergelijk de geldstromen met een bloedsomloop. Slibben de aderen dicht, dan stokt het functioneren van het hele lichaam - lees: de financiële wereldeconomie. Het vervelende is dat zo’n gebrek aan vertrouwen zichzelf in stand houdt. Als maar genoeg mensen geloven dat een bank zijn verplichtingen niet meer kan nakomen, en dus geen geld meer aan deze bank willen toevertrouwen, dan kán die bank zijn verplichtingen niet meer nakomen.

Hoe is de huidige kredietcrisis ontstaan?

De crisis begon bij agressieve Amerikaanse hypotheekverkopers. Zij smeerden armlastige burgers een hypotheek aan die erg goedkoop leek. Er zat echter een addertje onder het gras. Na verloop van tijd ging de rente contractueel omhoog en moesten klanten plotseling veel meer betalen. Dat geld hadden ze echter niet. Banken zijn onverbiddelijk en dus werden die huizen verkocht. De klant bleef berooid achter, maar de bank kwam aan zijn geld. Streek soms zelfs extra winst op als de waarde van het huis was gestegen. Maar er deed zich een probleem voor: de huizenprijs daalde. Zo bleef de bank bij verkoop met een schuld zitten. En daar hadden de bankiers niet op gerekend. Sterker nog, met een web van allerlei ingewikkelde en risicovolle financiële producten hadden ze geprobeerd om nog meer te verdienen met de hypotheken. Nu de huizenprijs daalde, keerden die risico’s als een boemerang naar hen terug.

Het klinkt nog steeds ingewikkeld.

Vergelijk de verkochte hypotheken met de pijlers van een bouwwerk. Als één pijler inzakt, gebeurt er niets. Als echter het hele fundament bezwijkt, dan stort het complete gebouw met veel geraas in elkaar. Dat is gebeurd bij banken als Bear Stearns, Freddie Mac, Fannie Mae en Lehman Brothers en een verzekeraar als AIG. In een aantal gevallen is er gestut, maar de ’huizen’ zijn inmiddels onbewoonbaar.

Maar er zijn toch toezichthoudende instanties?

Het toezicht in de Verenigde Staten is beperkter dan in Europa. Bovendien wist eigenlijk niemand hoe groot de risico’s precies waren en waar ze zich bevonden. Dat maakt deze crisis ook zo ongrijpbaar.

Dus het is helemaal niet zo raar dat ik er niet alles van begrijp?

Klopt inderdaad. Zelfs doorgewinterde economen staan met open mond te kijken naar dit schouwspel op de financiële markten. Ik heb altijd begrepen dat banken het toonbeeld zijn van degelijkheid. Dat dachten heel veel mensen. Amerikaanse bankiers hielden naar buiten toe die schijn ook op. In werkelijkheid ontpopten de heren zich als graaiers: in zo kort mogelijke tijd zo veel mogelijk geld verdienen. Bankiers waanden zich in een gokhal. En behaalden ze winst, dan kregen ze nog een bonus op de koop toe. Er past hier slechts één woord: hebzucht. Daarmee zijn de bankiers ook de hoofdschuldigen van deze malaise.

Centrale banken kunnen deze problemen toch wel oplossen?

Dat was wel de gedachte. Ze hebben miljarden euro’s en dollars in de economie gepompt om de geldstromen op gang te houden. Tot op heden is dat gelukt. Maar de oorzaak van het probleem werd daarmee niet aangepakt. Directe steun aan enkele bedrijven blijkt ook niet afdoende. De ene na de andere instelling dreigt om te vallen. Daarom heeft de Amerikaanse minister van Financiën, Paulson, afgelopen weekend een plan gepresenteerd om definitief een einde te maken aan de crisis. Hij wil een fonds oprichten dat alle slechte leningen opkoopt. Zo kunnen banken met een schone lei beginnen. Er hangt echter wel een prijskaartje aan van 700 miljard dollar.

Wat een bedrag. Hoeveel geld is dat eigenlijk?

Het gaat om 700.000.000.000 dollar, oftewel 480 miljard euro. Enkele vergelijkingen: met dat geld kun je twee bedrijven zo groot als Microsoft kopen. Of 700 cruiseschepen die vergelijkbaar zijn met de Queen Mary 2 in de vaart brengen. En de overheidsuitgaven van Nederland in 2009 passen bijna drie keer in dit fonds. Verdeeld over alle Amerikanen gaat het om ruim 3000 dollar per persoon.

Hoe komt de Amerikaanse overheid aan zo veel geld?

Dat is nu juist de grap, de VS zijn eigenlijk al bankroet. De staatsschuld rijst de pan uit, onder andere door dure oorlogen in Irak en Afghanistan. Door het plan van Paulson stijgt die schuld nog eens met 7 procent. Gelukkig voor Amerika: de overheid kan zelf geld maken. Oftewel: nieuwe biljetten drukken. Daardoor is geld in onbeperkte mate voorhanden. Het is echter niet gratis. Op de een of andere manier moet het geld wel worden terugbetaald.

Wie betaalt uiteindelijk de rekening?

In alle gevallen is de consument de dupe. Direct, als de minister van Financiën de belastingen verhoogt. Of indirect, als de VS meer geld gaan lenen. De rente over die schuld moet uiteindelijk worden betaald door de belastingplichtigen. De komende jaren zal de gemiddelde Amerikaan daardoor minder kunnen consumeren.

Jammer voor die Amerikanen, maar ik heb toch geen last van al die overzeese problemen?

Dat is iets te kort door de bocht. Zoals gezegd is de onderlinge verwevenheid van financiële instellingen erg groot. Europese banken doen veel zaken met hun Amerikaanse collega’s. De grote jongens van Europa kampen ook met zwaar weer en kleinere instellingen zijn overgenomen om zo de problemen het hoofd te kunnen bieden.

En in Nederland?

De schade voor Nederlandse banken is vooralsnog beperkt. Zeker, ze boeken miljoenen af, maar deze instellingen kunnen tegen een stootje. Fortis is een verhaal apart. Deze bank-verzekeraar heeft vorig jaar ABN AMRO overgenomen voor veel geld, zo’n 24 miljard euro. Ze torsen dus een grote schuldenlast met zich mee. Deze week werd bekend dat Fortis geld nodig heeft om het hoofd boven water te kunnen houden. De regering investeert daarom 4 miljard euro in Fortis en de bank verkoopt ABN AMRO weer.

Wie hebben in Nederland op dit moment echt last van de kredietcrisis?

Het zijn vooral de beleggers die op dit moment veel geld verliezen. Dat betekent ook dat het zeer twijfelachtig is of beleggingshypotheken wel hun beoogde eindkapitaal halen. Verder zijn banken voorzichtiger met het uitlenen van geld.

En wat zijn de gevolgen op langere termijn?

Economen vrezen dat de rente verder zal stijgen. Dat maakt geld lenen duurder. Dat betekent dat bedrijven en consumenten minder of minder grote uitgaven zullen doen. En dat remt de economische groei. Bovendien waarschuwen deskundigen voor een oplopende inflatie.

Inflatie?

Inflatie houdt in: de stijging van het gemiddelde prijspeil. Concreet: vroeger kostte een ijsje een gulden, nu kost datzelfde ijsje 1,50 euro.