Geplaatst:11 feb 2008 08:45 - Gewijzigd: 11 feb 2008 08:02

Column MAX: Toverballen

Het verhaal is bekend. Mensen die lang met elkaar samenleven, gaan op elkaar lijken. Voor mij is dat niet ernstig, voor mijn vrouw is het wat minder. Als ik dat tegen haar zeg, lacht ze wijs. En daar kan ik dan weer m’n voordeel mee doen. Geef toe: iedereen kan koppels benoemen waarvoor het opgaat. Soms gaat het om uiterlijk, vaak om gedrag, af en toe zelfs om beide.

Na-apen is menselijk. Dat begint vroeg, in de babytijd. Moeder lacht boven de wieg, het gezichtje van kindlief splijt open in een gulle grimas. Zit het wurm eenmaal in de kinderstoel en moet er pap of fruitprut naar binnen worden gelepeld, dan is er weer een fraai staaltje na-aperij te zien. Dachten gedragswetenschappers lang dat moeder haar mond opendeed als voorbeeld -ter aanmoediging van de consumptie- inmiddels zijn ze erachter hoe het echt zit. Degene die het kindje voert, doet niet iets vóór, maar doet iets ná. Na-sperren dus, in dit geval.

Het dagelijks leven zit vol na-aperij. Sociale toverballen zijn we. Mensen kleuren mee met de omgeving, zijn bewust maar vooral onbewust heel handig in imiteren. Fronst of rekt iemand, de kans is groot dat anderen meedoen. Met geeuwen is het idem. Gaapt er één, geheid dat anderen aan het geeuwen slaan. Ooit vertelde iemand me dat je alleen meegeeuwt als je de aanstichter graag mag, maar die regel lijkt me op grond van empirisch onderzoek onhoudbaar. Ik heb echt met de akeligste types meegegaapt.

Bij nadoen hoort napraten: ook heel menselijk. Daarvan zijn sterke staaltjes voorhanden, napraten kan zelfs zonder woorden. Geef ze de kost die bij een stemming via handopsteken eerst rondkijken wat anderen doen. Ik woonde bijeenkomsten bij waar het echt van belang was wie het eerst het woord kreeg. Zei nummer één ja, dan had de hele rij die mening. Zei de eerste spreker nee, dan moest iemand met gezag iets anders beweren om de toverballen alsnog om te krijgen.

Na-apen zie je ook bij het gebruik van moeilijke woorden en stoplappen. Die worden gretig gekopieerd, vaak zonder dat voorbeeld of imitator iets doorhebben. Af en toe vermakelijk, regelmatig hinderlijk. In mediatrainingen wordt het, denk ik, standaard aangeleerd. Zegt een interviewer ”überhaupt”, grote kans dat dat woord in het antwoord terugkeert. Imiteren schept een band en het schijnt over en weer voor warme gevoelens te zorgen. ’t Is maar dat we ’t weten.

Stoplappen hebben op die manier dus ook een functie als sociaal bindmiddel. ”Inderdaad”, ”zeg maar” en ”dan heb ik zoiets van” scoren in het sociale verkeer allemaal geweldig. Onuitroeibaar, zeg maar. Ik heb de strijd bijna opgegeven, het aantal na-apers groeit slechts. Inderdaad.

Na-apen heeft alles te maken met kuddegeest. Hoe valt anders te verklaren dat 4,5 miljoen mensen tegelijk met chips en cola bij de hand zitten te gapen naar twijfelachtig datinggedoe in het hooi? Hoe moeten we anders duiden dat er op één avond 7 miljoen Nederlanders met borrelnootjes en bier vanaf de bank zitten te staren naar een ontspoorde bruut die gezellig opdist dat hij een levende of dode vrouw in de oceaan liet dumpen, naar huis ging en meteen insliep? Om dat dan de volgende dag bij de koffieautomaat collectief als vreselijk te benoemen.

Sociale toverballen zijn we. Maar hopelijk wel toverballen met een eigen willetje.