Iets goeds uit Amerika?
Geweld, romantiek en veel bekeringen typeren christelijke spannende boek
Christelijke thrillers komen uit Amerika. Nederlandse uitgevers lijken dat als een vaststaand gegeven te accepteren. De negen titels die zijn geselecteerd voor de maand van het spannende boek -juni- komen stuk voor stuk van de andere kant van de oceaan. De ingrediënten: meedogenloos geweld, romantische liefde en een overvloed aan bekeringen. Het gratis actieboek is van Paul Maier. Ook een Amerikaan. Van een ander kaliber. Iets goeds uit Amerika? Bij gebrek aan talent van eigen bodem brengen Nederlandse christelijke uitgevers in hoog tempo de ene na de andere vertaling van Amerikaanse thrillers op de markt. Blijkbaar voorzien ze in een behoefte. De jongste titels variëren van "Vuurproef" tot "Vuurregen", van "De weduwe" tot "Verloren kind" en van "Ooggetuige" tot "Zonder getuige". Het gaat om boeken die vrij recent in Amerika verschenen. Een enkele titel kwam zelfs in 2003 voor het eerst op de markt.
Nederlandse auteurs met een christelijke achtergrond moeten het genre van de thriller nog ontdekken. "Het negende uur" van Pieter Nouwen uit 1997 is een van de weinige geslaagde recente voorbeelden. Verder in het verleden duikt de naam B. Nijenhuis op, met bijbehorende titels als "Dossier 333" (in 2001 opnieuw uitgegeven bij De Groot Goudriaan) en "Laatste wagon". Maar dat is het dan ook wel zo'n beetje.
Amerika dus. Dat betekent dat de Nederlandse lezer zich in veel gevallen moet verplaatsen in een typisch Amerikaanse setting. "Zonder getuige", "Het vonnis" en in mindere mate "Verloren kind" zijn bijvoorbeeld "legal thrillers" waarin het eigenaardige juridische systeem van de Verenigde Staten een glansrol vervult. Andere avonturen spelen zich overduidelijk af op Amerikaans grondgebied. Een bomaanslag in de metro van San Francisco ("Vuurproef"), bizarre moorden in New Orleans ("Ooggetuige"), een oud-president die zich laat bespelen door de duivel zelf ("Vuurregen"), de moord op een conservatieve kandidaat voor het hooggerechtshof ("De beschermer").
Russische maffia
(Semi-)actuele gebeurtenissen die Amerika (en daardoor ook de rest van de wereld) raakten, vormen voor verschillende auteurs een bron van inspiratie. De opkomst van de Russische maffia na de ineenstorting van de Sovjet-Unie is terug te vinden in "Zonder getuige" en "Vuurproef". De terroristische aanslagen van 11 september 2001 krijgen een vervolg in "Vuurproef" van Jake Thoene: het opblazen van een overvolle metro in San Francisco is slechts het voorproefje van een nog veel gruwelijker dreiging die pas op het allerlaatste moment wordt afgewend. "Geheime missie", geschreven door Oliver North -bekend van de Iran-contragate- , speelt zich af in het Midden-Oosten. Hoofdpersoon is de Amerikaanse marinier Peter Newman, die al de nodige oorlogen heeft meegemaakt. Als zijn superieuren besluiten hem staflid van de Nationale Veiligheidsraad te maken, beginnen voor hem de problemen. Hij krijgt de leiding over een dertigtal zorgvuldig uitgekozen elitesoldaten dat een geheime missie in het Midden-Oosten moet uitvoeren. Doel is de uitschakeling van een aantal beruchte terroristenleiders, onder wie Osama bin Laden, die op bezoek zijn bij de Iraakse dictator Saddam Hussein.
Wat onderwerpen betreft verschillen christelijke thrillers niet wezenlijk van hun seculiere varianten. Misdadigers, terroristen, criminele organisaties én de strijd ertegen zorgen steevast voor de spanning. Het kwaad wordt in zijn volle, afschrikwekkende omvang geëtaleerd. Wie de Bijbel serieus neemt, weet dat de mens tot letterlijk alles in staat is. De beestachtige afslachting waarmee James Scott Bell "Zonder getuige" laat beginnen, de macabere moorden uit "Ooggetuige" van Athol Dickson en de meedogenloze aanslagen in "Vuurproef" zijn ontsproten aan de fantasie van de auteurs. Maar zeker na 11 september 2001 is duidelijk dat de werkelijkheid het denkbare maar al te zeer kan overtreffen. Religieus fanatisme, politiek activisme of grenzeloos egoïsme maken het slechtste in de mens los. Als God het toelaat.
Bloederig
De vraag blijft wel of bloederig geweld een breed uitgemeten plaats verdient in een christelijke roman. Sommige passages zijn wel erg plastisch. Eén willekeurig voorbeeld. "Hij stootte het mes met zo'n wilde kracht door haar middel dat zij aan de stoel vastgepind werd. Erin keek omlaag en zag haar leven over haar jurk vloeien, over het heft en de hand van de man. Hij had beide handen nodig om het mes weer los te trekken. Haar vlees liet het met een akelig zuigend geluid gaan." (Citaat uit "Verloren kind".)
Het moet mogelijk zijn om de lezer ook zonder dit soort gruwelijke details te laten huiveren. Dat is geen zwakte. Een auteur kan minstens zo effectief gebruikmaken van de verbeeldingskracht van de lezer. Zoals Davis Bunn zelf in "Verloren kind" aantoont. De kwade genius, die zich ontmaskerd weet, begeeft zich naar de grote zaal van het operahuis Metropolitan. Vanaf de galerij staart hij naar het toneel. "Hij keek naar beneden en besloot dat de stoelen van het orkest op voldoende afstand waren. () Daarop sprak hij de lege zaal voor de laatste keer toe. "De voorstelling van vanavond wordt afgelast.""
Het christelijk gehalte van de hier besproken boeken zit dus niet in een andere benadering van de werkelijkheid. Die krijgt de lezer bijna net zo onbarmhartig voorgeschoteld als in seculiere thrillers. Evenmin is het opvoeren van de klassieke strijd tussen goed en kwaad -waarbij het recht uiteindelijk zegeviert- voorbehouden aan christelijke auteurs. Integendeel, dit grondpatroon vormt het bestaansrecht van élke thriller.
Een verademing is het wel om spannende boeken te lezen die niet worden ontsierd door vloeken, grove taal of onverbloemde seks. Maar dat maakt een thriller nog niet christelijk; 'alleen' maar fatsoenlijk. In deze keurige categorie vallen "De weduwe" van Mary Higgins Clark en "Verloren kind" van Davis Bunn. Afgezien van een enkele verwijzing naar een bijbelpassage, een schietgebedje om hulp of een stevige opmerking van een predikant bevatten deze boeken nauwelijks elementen die het predikaat christelijk rechtvaardigen. Wat niet wil zeggen dat ze dus onchristelijk zijn.
Bijkleuren
Uit andere thrillers blijkt dat Amerikanen zo hun eigen methode hebben om hun boeken christelijk bij te kleuren. De hoofdpersonen zijn gelovig of worden dat in de loop van het verhaal. En dat levert lang niet altijd overtuigende verhalen op. Want de werkelijkheid is vaak een stukje weerbarstiger.
Er zijn positieve uitzonderingen. Athol Dickson -zelf diep geworteld in de Joodse traditie- laat duidelijk merken dat zijn sympathie ligt bij het christendom. Maar hij etaleert dat in "Ooggetuige" niet op een drammerige of goedkope wijze. Niet alle passages kunnen de toets der gereformeerde dogmatiek doorstaan, maar sommige bieden stof tot nadenken. Bijvoorbeeld wanneer Ruth Kathy erop wijst, dat het er uiteindelijk niet om gaat wat iemand zegt, maar wat hij doet. Zelf zei de auteur daarover eens: "Of het Evangelie maakt een verschil in ons leven dat anderen zien en wensen te hebben, of dat doet het niet. Als zij Jezus in ons zien en Hem ook willen hebben, is er geen strategie nodig; zij zullen Hem zoeken. Als zij Hem niet in ons zien, dan is dat een ander probleem, niet waar?"
Ook Scott Bell doet in "Zonder getuige" een serieuze poging wezenlijke vragen aan de orde te stellen. Hoofdpersoon Rachel Ybarra is aankomende juriste en overtuigd christen. In een discussie met collega's komt de onvermijdelijke vraag: "Geloof jij dat alleen christenen naar de hemel gaan?" Rachel komt met een juridisch antwoord. "God biedt ons een overeenkomst. Hij zegt dat als we bepaalde voorwaarden accepteren, Hij zal zorgen voor een bepaald resultaat. Gegarandeerd. Het belangrijkste dat geaccepteerd moet worden, is Jezus. En iedereen die Jezus niet accepteert doet God een tegenbod en verandert de voorwaarden van Gods overeenkomst. Is er dan sprake van een overeenkomst? Nee. Tenzij God de voorwaarden accepteert." Voor discussie vatbaar, maar wel een opmerking om iets langer bij stil te staan.
Toch is het veelzeggend dat in vrijwel alle boeken de christelijke hoofdrolspelers moeiteloos kunnen worden vervangen door wereldse figuren zonder dat het verhaal daardoor wezenlijk wordt aangetast. Met andere woorden: het christelijke element is meestal niet hecht verankerd in de structuur, is niet van doorslaggevend belang. Dat is geen verwijt. Het geeft wel aan hoe moeilijk het is om christelijke fictie voluit christelijk te laten heten. Schrijvers zouden de opvatting eens los moeten laten dat een christelijke roman alleen ontstaat wanneer er voldoende over geloof en geloofszaken wordt gesproken en gediscussieerd.
Dickson heeft gelijk als hij zijn hoofdpersoon laat zeggen dat het er uiteindelijk niet om gaat wat iemand zegt, maar wat hij doet. Misschien moeten we eraan toevoegen: hoe hij ís. Opofferingsgezindheid, vergevingsgezindheid, rechtvaardigheid, bewogenheid en trouw vloeien voort uit de navolging van Christus. Zij vormen het menselijke antwoord op de harde werkelijkheid waarin geweld, hebzucht en blind egoïsme de boventoon voeren. Maar ook dan zullen snelle 'bekeringen' en goedkope eind-goed-al-goedoplossingen niet als rijpe appels van bomen vallen, zoals nu in verschillende Amerikaanse boeken gebeurt.
Duivel
Een verhaal apart is "Vuurregen" van Bill Myers. Deze thriller is gebaseerd op Openbaring 11:3-11, de bijbelpassage die handelt over de twee getuigen van Christus die worden gedood door het beest uit de afgrond. De twee getuigen in het boek zijn de pasgetrouwde Brandon en Sarah Martus. Na de nodige problemen aan het begin van hun huwelijk -mede doordat het vanwege goddelijk ingrijpen niet mag worden geconsummeerd- gaan zij samen de geestelijke strijd aan met het Kartel, een machtige organisatie die via dubieuze praktijken een situatie van wereldvrede weet af te dwingen. De belangrijkste vertegenwoordiger van het Kartel is de oud-president van de VS Lucas Ponte, die alom wordt gerespecteerd nadat hij op verschillende plaatsen in de wereld vrede heeft weten te stichten. De ogenschijnlijk innemende maar gewetenloze Ponte krijgt zijn belangrijkste adviezen van de dertienjarige Eric Lyon. Die vormt een spreekbuis van Heylel, satan zelf.
Met zijn boek wil Myers naar eigen zeggen geen blauwdruk geven van de gebeurtenissen in de eindtijd. Hij wil slechts in algemene zin over deze tijd spreken "zoals Christus dat zelf deed in Zijn gesprekken met de discipelen." De auteur wil naar eigen zeggen afdalen naar de diepere, spirituele laag. De cruciale vraag die hij wil stellen is: Bent u bereid?
Hoewel deze vraag uiteraard de belangrijkste is die een mens zich kan stellen, schiet de lezer met dit boek niets op. Niet alleen is het maar zeer de vraag of je de Bijbel moet gebruiken c.q. misbruiken voor dit soort lectuur, theologisch rammelt het ook aan alle kanten.
Daarbij komt dat het zinloos is om te 'spelen' met goddelijk ingrijpen en duistere machten, hoe reëel ook. In een roman ontspruit elke bovennatuurlijke gebeurtenis immers aan het brein van de schrijver. Dat gegeven ontneemt er per definitie zijn overtuigingskracht aan. Het bestaan van God en de duivel wordt immers niet bewezen door ze in een verzonnen verhaal handelend te laten optreden.
Confronterend
Eigenlijk is er maar één boek dat het predikaat christelijke thriller voluit verdient, en dat is het actieboek van Paul Maier, "Het Ramadocument". In deze thriller staan niets minder dan de grondslagen van het christendom op het spel. En al weet de lezer dat de schrijver christen is, de gebeurtenissen houden hem tot het laatst in spanning over de afloop. Dat is knap. Maier houdt hem ook de vraag voor wat er van zijn geloof overblijft wanneer de wetenschap aantoont dat de opstanding van Christus een sprookje is. En dat is confronterend.
N.a.v. "De beschermer", door Dee Henderson; uitg. Barnabas, Heerenveen; ISBN 90 5829 357 2; 312 blz.
"Geheime missie", door Oliver North; uitg. Kok, Kampen; ISBN 90 435 0643 5; 507 blz.
"Het vonnis", door Randy Singer; uitg. Kok, Kampen; ISBN 90 435 0594 3; 415 blz.
"Vuurproef", door Jake Thoene; uitg. Kok, Kampen; ISBN 90 435 0584 6; 350 blz.
"Verloren kind", door T. Davis Bunn; uitg. Kok, Kampen; ISBN 90 435 0633 8; 360 blz.
"De weduwe", door Mary Higgins Clark; uitg. Kok, Kampen; ISBN 90 435 0708 3; 332 blz.
"Zonder getuige", door James Scott Bell; uitg. Mozaïek, Zoetermeer; ISBN 90 239 9068 4; 332 blz.
"Vuurregen", door Bill Myers; uitg. Novapres, Apeldoorn; ISBN 90 6318 190 6; 396 blz.
"Ooggetuige", door Athol Dickson; uitg. Voorhoeve, Kampen; ISBN 90 297 1740 8; 480 blz.
Er zijn nog geen reacties geplaatst.