Evert van Dijkhuizen - 11 dec 2006 17:20 - Gewijzigd: 11 dec 2006 17:20

Daniël bediscussieerd

Bezorgdheid over kijkgedrag jongeren leidt tot verschillende mediaopvoeding

Ze delen de zorg over het klakkeloze kijkgedrag van christelijke jongeren, zijn beiden bewust met mediaopvoeding op school bezig, maar hun vertrekpunt is verschillend. Aad Wagenaar van het Veenendaalse Ichthus College accepteert de speelfilm en probeert zijn leerlingen er kritisch mee om te laten gaan. van de Apeldoornse Fruytier Scholengemeenschap propageert mijding als ideaal.

De resultaten van het RD-onderzoek naar jongeren en films verrassen Wagenaar en Kerkhoff niet. Beide docenten houden zelf regelmatig soortgelijke enquêtes onder hun leerlingen. De uitkomsten zijn grotendeels dezelfde. "Wat mij het meest opvalt, is de enorme gespletenheid bij jongeren", zegt Wagenaar, docent maatschappijleer en betrokken bij het ontwikkelen van lesmateriaal over mediaopvoeding op het protestants-christelijke Ichthus College. "Jongeren weten dat het veel kijken naar films verslavend werkt. Ze beamen het, maar doen het toch. Dat hoort natuurlijk een beetje bij hun leeftijd."

Ook Kerkhoff, docent ict op de reformatorische Fruytier Scholengemeenschap, maakt lesmateriaal over mediaopvoeding. "Het overgrote deel van de leerlingen op onze school kijkt speelfilms. Dat weten we uit eigen onderzoek. Bij het invullen van de RD-enquête stuitten onze leerlingen op een manco, als je het zo wilt noemen. Ze moesten invullen wanneer ze afhaken bij het kijken naar een film; bij vloeken, geweld, seksscènes enzovoort. Van verschillende kanten kreeg ik de opmerking: "Meneer, we missen een mogelijkheid, namelijk: niet." Met andere woorden: er zijn leerlingen die helemaal niet afhaken bij het kijken, wat er ook gebeurt in de film. Dat is zorgelijk."

Tien Geboden

De Fruytier houdt ouderavonden over jongeren en mediagebruik. Kerkhoff: "Daar hoor ik steeds vaker het geluid: Moeten we niet meer mijdend bezig zijn? Ouders laten soms films in hun gezin toe omdat de kinderen anders bij vrienden gaan kijken. Dat is zo, maar moeten we dan toch niet proberen anders te zijn? Niet elkaar na-apen, maar gewoon durven zeggen: Wij laten speelfilms niet toe. Uiteraard met redenen omkleed."

Die redenen zijn wat Kerkhoff betreft niet zo moeilijk. "Als je de Tien Geboden ernaast legt, valt het overgrote deel van de speelfilms af. Er wordt in gevloekt, er komt geweld in voor, er is sprake van seksscènes en vul maar in. Daarom pleiten wij als school voor mijding, zo veel als mogelijk. We laten om die reden geen fragmenten van speelfilms zien, omdat je dan leerlingen die nog niet kijken, stimuleert dat ook te gaan doen."

Wagenaar: "Ik vind mijding buitengewoon contraproductief. Je hebt als school de taak om literatuur, maar ook films vakkundig te belichten vanuit christelijk perspectief. Speelfilms zijn dominant aanwezig in de belevingswereld van jongeren. Ze praten erover, wisselen dvd's uit, gaan naar de videotheek of bioscoop en kunnen via internet films downloaden. Je kunt jongeren niet kritisch leren kijken als je niet in hun belevingswereld treedt. Ik laat fragmenten van populaire films zien en praat met de leerlingen over de vraag: Wat is de boodschap van deze film en wat doet die boodschap met jou? Naar films kijken wordt dan een 'gesprek' met de filmmaker over wat ons levensbeschouwelijk bezien scheidt en eventueel verbindt. Speciaal voor dit doel heb ik een diagnostische kijktoets ontwikkeld."

Verlossing

Wagenaar zegt ervoor te willen waken dat films alleen op een negatieve manier ter sprake komen. "De film is een indringend, maar ook een prachtig medium. Je kunt als filmmaker scheppend bezig zijn. Maar blijf als kijker altijd kritisch, is mijn boodschap. Ik heb de film "The Matrix" met leerlingen besproken. Die gaat over de verlossing van de mens uit zijn digitale wereld. Een serieuze film over een serieus thema. Ondanks de christelijke symboliek komt deze film met de humanistische boodschap dat de mens zichzelf kan verlossen. Veel leerlingen pikken dat niet op. Intussen staat de film bol van de "visual effects" waar jongeren dol op zijn. Dat vind ik verontrustend. Ik behandel ook de verfilming van het boek "Sons and Lovers" van D. H. Lawrence. Je kunt hem afdoen als schrijver van pornografie, maar hij heeft ook terechte kritiek op de victoriaanse moraal. Het gaat erom dat we jongeren leren onderscheiden en weerbaar maken."

Kerkhoff: "Dat doel onderschrijf ik helemaal. Niettemin blijft de eerste keus van onze school om mijding van speelfilms zo veel mogelijk te propageren. Er is altijd nog 10 procent van de leerlingen die niet kijkt en dat vinden wij een positieve keus die we graag willen steunen. Natuurlijk hebben we ook een boodschap voor de 90 procent leerlingen die wel kijkt. Die proberen we een kritische houding aan te leren. Dat kan al met betrekkelijk onschuldige speelfilms zoals "De Kameleon". Ik zeg: betrekkelijk onschuldig, maar dat blijkt tegen te vallen. Er komt in die film een blootscène voor en de zondag wordt op een negatieve manier voorgesteld. Verder wordt tussen neus en lippen door het geloof in de eeuwigheid een sprookje genoemd. Jongeren realiseren zich dat niet, maar het is wel zo."

Gewetensvorming

Met een in reformatorische kring onverminderd populaire film als "Titanic" heeft Kerkhoff nog veel meer moeite. "Mag je naspelen dat honderden mensen verdrinken, voor wie het op dat moment eeuwigheid wordt? Als ik aan leerlingen vraag of ze het verantwoord vinden om een begrafenis na te spelen, zeggen ze: "Nee, dat zou grof zijn." Zou "Titanic" dan wel mogen? Ook in deze film komt een merkwaardige visie op het hiernamaals naar voren. Een jongen en een meisje wachten op elkaar om samen naar de hemel te gaan. Ik kan dat niet rijmen met de manier waarop de Bijbel over de eeuwigheid spreekt."

De beide docenten vinden elkaar op het punt dat gewetensvorming essentieel is. Kerkhoff: "Ik plaats het kijken naar films in een breder kader. Onze tijd is gekregen tijd, genadetijd. Die mogen we niet verbeuzelen. Niet met het lezen van verkeerde boeken en ook niet met het kijken naar verkeerde films." Wagenaar: "Er ligt een probleem onder. Uit een recent SCP-rapport blijkt dat we steeds minder tijd besteden aan sociale contacten doordat we steeds meer tv kijken, internetten en films draaien. Er is bij jongeren én hun ouders een gedragsverandering nodig."

Kerkhoff vindt het een goede stelregel bij het beoordelen van speelfilms dat wat God in de echte wereld verbiedt, ook in films en computergames verboden is. "Als ik dat tegen leerlingen zeg, is dat voor velen een eye-opener. Ik vraag het hun wel eens op de man af: Zou God het goed vinden dat er in deze film aan de lopende band mensen worden doodgeschoten? Zo'n vraag vinden ze heel confronterend."

Wagenaar: "In romans wordt toch ook gemoord? Hoe kun je levensechte situaties beschrijven als je het gebrokene in deze wereld eruit weglaat?" Kerkhoff: "Eigenlijk geldt voor romans dezelfde norm, alleen accepteren we in boeken makkelijker verkeerde zaken. Waarschijnlijk omdat woorden minder indringend zijn dan beelden. Ik ben betrokken bij een plaatselijke, christelijke bibliotheek. Daar worden boeken aan de hand van de Tien Geboden gescreend, op dezelfde manier als wij met films op school doen."

Bordje

Wagenaar onderschrijft de extra impact van beelden ten opzichte van woorden, maar trekt daar een andere conclusie uit. "Ik wil niet dat bij het onderwerp films als eerste het bordje "verboden toegang" in beeld komt. Vaak blijven we stilstaan bij de vraag wat leerlingen niet mogen zien en hebben we weinig oog voor de vraag wat ze voor hun vorming en weer baarheid beslist wél zouden moeten zien."

Tegelijk waarschuwt de Ichthusdocent ervoor dat het kijken naar films te veel tijd kan opslokken. "Wat dat betreft hebben de ouders boter op hun hoofd. De televisie heeft een veel te grote plaats in de gezinnen. Ouders zitten avond aan avond voor de buis, terwijl hun dochter boven digitaal wordt verkracht. We hebben tegenwoordig allemaal onze eigen virtuele werkelijkheid en sluiten ons daarin op. Dat moet veranderen, en de ouders moeten daarin het voorbeeld geven."

Kerkhoff: "De hele discussie doet mij denken aan Daniël. Hij zocht in het gebed bescherming tegen verkeerde invloeden." Wagenaar: "Tegelijk participeerde Daniël volop in een heidense omgeving." Kerkhoff: "Maar hij wilde niet besmet worden door het eten van des konings tafel."